سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 1 از 134
فصل اول:
ضوابط فن یبهداشتی کشتار، استحصال، بسته بندی و عرضه گوشت طیور
فهرست صفحه
اقدامات قبل از کشتار. .................................................................................................................................................. 3
الف ) بارگیری و حمل طیور به کشتارگاه ....................................................................................................................... 3
ب - حمل و نقل طیور زنده...... ...................................................................................................................................... 4
1.حمل و نقل بین استانی............................................................................................................................................... 4
2. حمل و نقل داخل استانی .......................................................................................................................................... 4
3. حمل و نقل طیور کشتاری بایستی توسط خودروهای ویژه حمل طیور زنده ............................................................... 5
4. قفس های ویژه حمل طیور زنده ................................................................................................................................. 5
ج ) پرهیز غدایی و دارویی پیش از کشتار...................................................................................................................... 5
د ) دریافت طیور در کشتارگاه....................................................................................................................................... 6
ه ) تخلیه طیور در کشتارگاه.......................................................................................................................................... 6
7............................................................................................................................... (Exsanguination) کشتار طیور
1) بازرسی بهداشتی پیش از کشتار ............................................................................................................................... 7
2) قلاب زنی (پابندزنی) ................................................................................................................................................. 7
8.................................................................................................................................... (Stunning) 3) بی حس کردن
4) سر بری ................................................................................................................................................................... 9
5) خون گیری .............................................................................................................................................................. 9
9........................................................................................................................... (Scalding) 6) غوطه وری در آب داغ
7) پرکنی مکانیکی ....................................................................................................................................................... 10
8) جدا سازی سر (کله) ................................................................................................................................................. 10
9) تخلیه و جدا سازی اندرونه ....................................................................................................................................... 10
10 ) بازرسی بهداشتی پس از کشتار................................................................................................................................. 11
1 - بازرسی عمومی......................................................................................................................................... 11
2 - بازرسی اختصاصی ................................................................................................................................... 11
نکات مهم در بازرسی پس از کشتار....................................................................................................... 12
11 ) شستشوی لاشه ........................................................................................................................................... 13
12 ) قطع پاها ..................................................................................................................................................... 13
13.................................................................................................... (Carcase chilling) 13 ) خنک کردن لاشه
الف- روش غوطه وری در آب....................................................................................................... 13
ب-خنک سازی از طریق پاشیدن آب سرد روی لاشه.................................................................... 14
14................................................. (Chilling room) ج-خنک سازی با استفاده از هوای سرد
آماده سازی و بسته بندی ............................................................................................................................................. 14
-1 بسته بندی لاشه کامل بصورت تازه و یا منجمد ........................................................................................... 14
-2 قطعه بندی و بسته بندی بصورت تازه و یا منجمد ........................................................................................ 14
انجماد ........................................................................................................................................................................ 16
1.خنک کردن................................................................................................................................................. 16
2. منجمد کردن ............................................................................................................................................. 16
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 2 از 134
فهرست صفحه
نشانه گذاری............................................................................................................................................................................................. 16
نگهداری ................................................................................................................................................................................................ 16
حمل و نقل .............................................................................................................................................................................................. 17
عمر ماندگاری.......................................................................................................................................................................................... 18
ویژگی های گوشت طیور............................................................................................................................................................................ 19
الف- ویژگی های ظاهری /ارگانولپتیک ..................................................................................................................................................... 19
گوشت تازه طیور.................................................................................................................................................................................. 19
-1 پوست بدن................................................................................................................................................. 19
-2 ماهیچه های اسکلتی ................................................................................................................................ 19
-3 چربی ها .................................................................................................................................................. 19
-4 استخوان های اسکلتی بدن ....................................................................................................................... 19
-5 بو............................................................................................................................................................. 19
-6 اندرونه های (شکمی و سینه ای) .................................................................................................................. 19
گوشت منجمد طیور............................................................................................................................................................................. 20
ب- ویژگی های میکروبی ......................................................................................................................................................................... 20
ضوابط استحصال ،بسته بندی و عرضه مرغ مادر و تخمگذار ....................................................................................................................... 22
اقدامات عمومی بهداشتی ........................................................................................................................................................................ 23
1 ) شرایط بهداشتی کارکنان ..................................................................................................................................................................... 23
2 ) کنترل بهداشتی آب و یخ ................................................................................................................................................................... 24
3 ) کنترل حشرات و جانوران موذی.......................................................................................................................................................... 24
4 ) شستشو و ضدعفونی. ......................................................................................................................................................................... 24
الف – روش شستشو و ضدعفونی .............................................................................................................................................................. 25
ب -انتخاب ماده ضدعفونی کننده ........................................................................................................................................................... 25
تبدیل ضایعات......................................................................................................................................................................................... 26
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 3 از 134
فصل اول :
دستورالعمل اجرایی
ضوابط فنی بهداشتی کشتار، استحصال، بسته بندی و عرضه گوشت طیور
اقدامات قبل از کشتار
الف ) بارگیری و حمل طیور به کشتارگاه :
1. کلیه گله های طیور پرورشی باید ظرف مدت 48 ساعت قبل از بارگیری توسط دکتر دامپزشک مسئول فنی
بهداشتی مرغداری و یا کارشناسان اداره کل دامپزشکی استان/شهرستان مربوط، مورد معاینه درمانگاهی قرار گرفته
و نسبت به صدور گواهی بهداشتی- قرنطینه ای جهت حمل به کشتارگاه ( با اعتبار حداکثر 5 روز) اقدام شود.
یادآوری : در صورت گزارش هر گونه بیماری اخطار کردنی و اعلام ضوابط قرنطین های، کلیه گواهی های صادره از
درجه اعتبار ساقط م یگردد.
2. کشتارطیور باید ترجیحا در یکی از کشتارگاه های طیور داخل استان و حت ی الامک ان در نزدیک ترین کشتارگاه
انجام پذیرد و در صورت نیاز، صرفا لاشه طیور کشتار شده با رعایت ضوابط زنجیر ه سرد و پس از اخذ
مجوزبهداشتی- قرنطینه ای مربوط به استان های دیگر حمل شود.
3. در صورتی که استان فاقد کشتارگاه طیورفعال واجد شرایط باشد یا ظرفیت کشتارگاهی موجو د استان، کمتر از
میزان طیور عرضه شده برای کشتار باشد، صدور مجوز حمل گل ه هایی که از نظر درمانگاهی سالم ( به ویژه فاقد
نشانه های درمانگاهی بیمار یهای ویروسی واگیر از جمله گامبورو، نیوکاسل و آنفلوانزا ) می باشند ، با رعایت سایر
ضوابط بهداشتی و قرنطینه ای حمل طیور زنده و هماهنگی با اداره کل دامپزشکی استان مقصد جهت کشتار در
یکی از نزدیک ترین کشتارگاه های مجاز با اولویت یکی از استا نهای همجوار بلامانع خواهد بود.
4. در خصوص کشتار گله های مادر و تخمگذار (در پایان دوره) ، در صورتی که به تشخیص اداره کل دامپزشکی
استان ، امکانات لازم برای کشتار در داخل استان و نیز استان های هم جوار ( به هر دلیل ) فراهم نباشد ، صدور
مجوز حمل گل ه هایی که از نظر درمانگاهی سالم ( به ویژه فاقد نشان ههای درمانگاهی بیمار یهای ویروسی واگیر از
جمله گامبورو، نیوکاسل و آنفلوانزا ) می باشند و نتایج بررسی سرمی گله از نظر ویروس آنفلوانزای فوق حاد
پرندگان منفی باشد ، با رعایت سایر ضوابط بهداشتی و قرنطینه ای حمل طیور زنده و هماهنگی با اداره کل
دامپزشکی استان مقصد جهت کشتار در نزدی کترین کشتارگاه مجاز سایر استان ها بلامانع خواهد بود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 4 از 134
یادآوری : در صورت گزارش هر گونه بیماری اخطار کردنی و اعلام ضوابط قرنطین ه ای، کشتار طیور (گوشتی،
مادر و تخمگذار ...) که در محدوده کانون آلوده نمی باشند باید الزاما در نزدیکترین کشتارگا ه های طیور داخل
شهرستان انجام پذیرد.
5. خودروهایی که برای بارگیری به مرغدار ی ها مراجعه می نمایند، باید دارای پروانه اشتغال به حمل طیور زنده
(کد بهداشتی دامپزشکی) و نیز گواهی نظارت بر شستشو و ضدعفونی کامیو نهای حمل طیور باشد.
6. مرغداران موظفند از ورود خودروهای فاقد این گواهی به مرغداری جلوگیری و از بارگیری و حمل طیور به
کشتارگاه با چنین خودرو هایی خودداری نمایند.
7. رعایت پرهیز غذایی و دارویی پیش از بارگیری طیور ضروری بوده و صادر کننده گواهی حمل باید پیش از
صدور گواهی از این موضوع اطمینان حاصل نماید.
8. از هر محموله طیور کشتاری متعلق به مرغداری هایی که کل تلفات طیور در آن ها درطول دوره پرورش (بنا به
نظر دامپزشک مس ئول فنی بهداشتی)، بیش از میانگین تلفات در مرغداری های منطقه بوده است (میانگین سالیانه )،
باید پیش از بارگیری، جهت انجام آزمای ش های سرولوژیک به تعداد 25 نمونه خون تهیه و برابر دستورالعمل
مربوط به انجام آزمایشات ذکر شده دربرنامه مراقبت گله های گوشتی و تخمگذار، مورد آزمایش قرار گیرد .
ب - حمل و نقل طیور زنده :
1. حمل و نقل بین استانی :
حمل و نقل بین استانی طیور زنده ، مستلزم اخذ مجوز بهداشتی- قرنطینه ای حمل از دامپزشکی مبدا می باشد .
این مجوز باید پس از بازدید توسط مسئول فنی بهداشتی مرغداری مربوط و ارائه گواهی مبنی بر سلامت گله از
نظر درمانگاهی ، انجام پذیرد .
2. حمل و نقل داخل استانی :
حمل و نقل طیور زنده در محدوده داخل استان با گواهی بهداشتی حمل صادره توسط مسئول فنی بهداشتی
مرغداری مربوط مجاز می باشد.
یادآوری 1- در صورت گزارش هر گونه بیماری اخطار کردنی و اعلام ضوابط قرنطینه ای ، حمل و نقل داخل
استانی طیور زنده صرفا با اخذ مجوز بهداشتی - قرنطینه ای حمل از دامپزشکی استان / شهرستان مربوط انجام
خواهد شد .
یادآوری 2- صدورگواهی جهت واحدهای مستقر در کانون آلود ه ( برابر تعریف انجام شده در برنامه مراقبت از
بیماری) ممنوع می باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 5 از 134
3. حمل و نقل طیور کشتاری :
حمل و نقل طیور کشتاری بایستی توسط خودروهای ویژه حمل طیور زنده با مشخصات زیر انجام پذیرد:
• دارای پروانه اشتغال به حمل طیور زنده از اداره کل دامپزشکی استان باشد.
• کلیه سطوح اتاق حمل کاملاً قابل شستشو و ضدعفونی باشد.
• درهنگام حمل طیور زنده ، مجهز به پوشش مناسب ( مانند توری های فلزی مشبک یا پرده های مشبک
قابل شستشو و ضدعفونی ) بوده و تهویه مناسب فراهم باشد.
4. قفس های ویژه حمل طیور زنده بایستی دارای مشخصات زیر باشد :
• باید طوری طراحی گردد تا مرغ در داخل آن بدون زخمی شدن جای گیرد.
• قفس ها سالم ، تمیز و قابل شستشو و ضدعفونی کردن باشد ( قفس های شکسته می تواند برای مرغ
خطرناک باشد و نباید از آن استفاده شود) .
• قفس ها معمولاً طوری طراحی می شوند تا بتوانند مرغ های باوزن های متفاوت را درخود جای دهند .
چنانچه بیش از ظرفیت بارگیری شوند موجبات بهم فشردگی ، انقباض و اذیت و آزار غیر ضروری
پرنده را فراهم می سازند و از طرفی اگر قفس ها سرخالی بارگیری شوند در حین حمل و نقل باعث پرت
شدن پرنده به هرطرف شده و بدینسان پرنده صدمه خواهد دید .
ج ) پرهیز غدایی و دارویی پیش از کشتار
• دان باید 4 تا 6 ساعت پیش از کشتار قطع شود. (گندم و جو باید دو روز قبل از کشتار ب ه طور کامل از جیره
حذف شود).
یادآوری- این مدت شامل مدت زمان صرف شده برای جم ع آوری و بارگیری گله در مرغداری و حمل به
کشتارگاه نمی باشد.
• درهر صورت فاصله زمانی بین آغاز پرهیز غذایی (قطع دان) تا تخلیه آخرین پرنده و قلاب زنی درکشتارگاه
بهتر است حداکثر 12 ساعت باشد.
• آب آشامیدنی باید تا یک ساعت پیش از بارگیری و یا تا هنگام بارگیری در دسترس گله طیور باشد.
• رعایت دوره پرهیز از مصرف در مورد کلیه د اروها (اعم از آنت یبیوتیک ها، کوکسیدیواستا تها و ...) بر حسب
نوع دارو الزامی است.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 6 از 134
د ) دریافت طیور در کشتارگاه
گواهی حمل / مجوز بهداشتی -قرنطینه ای محموله های طیور کشتاری باید هنگام ورود به کشتارگاه توسط مسئول
فنی بهداشتی دقیقا کنترل و در صورت تایید ، اجازه تخلیه طیور در کشتارگاه صادر نماید.
ه ) تخلیه طیور در کشتارگاه
• پس از تخلیه قف س های حمل از خودرو باید ب همنظور رفع خستگی و کاهش استرس ناشی از حمل و نقل، برای طیور
کشتاری 1 تا 2 ساعت استراحت پیش از کشتار در سالن انتظار (به دور از تابش مستقیم نور آفتاب، با ران و کوران
هوا و ...) در نظر گرفته شود. حداکثر مدت انتظار 4 ساعت است.
• قفس های حمل طیور و وسایط نقلیه می توانند به عنوان منابع بالقوه انتقال آلودگی ازیک گله به گله ای دیگر
باشند . بنابراین لازم است خودرو ها و قفس های ویژه حمل طیور کشتاری پس از تخلیه طی ور در محل کشتارگاه
به خوبی تمیز وبا مواد ضدعفونی کننده موثر ( ترجیحا با استفاده از ضدعفونی کننده های مناسب از جمله مواد دارای
پایه پراکسید، ترکیبات چهارتایی آمونیوم، ید و ... - با رقت توصیه شده) کاملا ضدعفونی شوند .
یادآوری 1- عملیات ضدعفونی خودروهاو قفس ها ی ویژه حمل طیور زنده بایستی پس از انجام شستشوی کامل
خودرو و قفس توسط آبگرم با درجه حرارت لازم و زدودن کلیه فضولات از سطوح ( در صورت لزوم استفاده
از برس های مخصوص) انجام پذیرد .
• گواهی نظارت بر شستشو و ضد عفونی کامیون های حمل طیور (برابر فرم پیوست 1) همراه با استفاده از سبدهای
شستشو و ضدعفونی شده، جهت خروج این کامیو ن ها از کشتارگاه و مراجعه به واحد مرغداری برای بارگیری
مجدد با مهر و امضاء مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه ضروری است.
یک نسخه از گواهی صادره باید در کشتارگاه (نزد مسئول فنی بهداشتی ) بایگانی شود . در صورت حمل بین
استانی طیور، ارائه این گواهی به دامپزشکی مبدا ، برای دریافت مجوز بهداشتی- قرنطینه ای حمل الزامی می باشد.
یادآوری 2- کنترل منظم و نظارت مستمر توسط مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه به منظور فراهم نمودن امکانات
لازم و کارآمد بودن نحوه شستش و و ضدعفونی خودروها و قفس های ویژه حمل طیور زنده و صدور گواهی
نظارت بر شستشو و ضدعفونی طبق فرم های مربوط ضروری می باشد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 7 از 134
(Exsanguination) کشتار طیور
کشتار طیور باید با رعایت مراحل و موارد مشروحه زیر انجام گیرد:
1) بازرسی بهداشتی پیش از کشتار
• کنترل سلامت ظاهری پرندگان آماده کشتار:
اولین مرحله بازرسی پیش از کشتار ، درحین تخلیه قفس و آویختن پرنده به قلاب باید صورت گیرد . طیور
کشتاری بایستی از جهات مختلف از جمله حالت نوک،تاج ،چشم ها،وضعیت بالها و پنجه ها ، مقعد ،حرارت بدن
،سرحال بودن و واکنش آن در ح الی که در میان دودست گرفتار شده است وهمچنین خفگی در حین
حمل و نقل ، مورد بازرسی قرار گیرد .
علائم ظاهری در طیور سالم شامل موارد ذیل می باشد :
چشم ها شفاف و بزرگ بوده و تمام حفره چشمی را پر می کند .
تاج بطور یکنواخت قرمز کم رنگ می باشد .
مقعد تمیز و بدون آلودگی مدفوع می باشد .
نوک تمیز و عاری از کف وترشحات می باشد .
پرها در پرندگان سالم به هنگام پرکنی پرها محکم می باشد.
در مرحله بازرسی پیش از کشتار، طیور از حیث ابتلاء به بیماریهای عفونی،ضایعات موضعی ،لاغری، عوارض
استخوانی ،ناسورها ،کیست های خونی مورد معاینه دقیق قرار می گیرند .
بیماریهایی که در این مرحله مورد توجه قرار می گیرند شامل کلیه بیماریهای میکروبی،ویروسی ،قارچی و انگلی
است که طیور احتمال آلودگی به آنها را دارند ، بوده و بازرس بایستی از بیماریهای طیور اطلا عات کافی داشته
باشد .
یادآوری : نکات اختصاصی در تشخیص بیماری های طیور و نحوه قضاوت آن ها د رفصل دوم این دستورالعمل
آمده است .
2) قلاب زنی (پابندزنی)
• طیور کشتاری را باید به آرامی وبا احتییاط به نحوی که دچار استرس و تشویش نشوند و آسیب به آن ها
وارد نیا یند را از قفس ها بیرون آورده واز قسمت هردو پا به حالت سرازیر به قلاب / چنگک ریل
متحرک آویخته شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 8 از 134
• فاصله زمانی بین پابندزنی و شوک دادن باید حداقل 25 ثانیه و حداکثر 3 دقیقه برای ماکیان و 6 دقیقه
برای بوقلمون باشد.
یادآوری- آویختن پرندگان برروی خط کشتار موجب تحریک آنها به بال زدن می گردد که این امر خود
موجب پراکنده شدن گرد و غبار و میکروارگانیسم ها در محیط می شود . با توجه به این که محل آویختن
پرندگان روی خط ، محیطی بسیار آلوده به شمار می رود لذا بایستی ضمن نصب هود در قسمت فوقانی ، کاملاً از
نظر فیزیکی از سایر قسمت های کشتارگاه جدا گردد.
(Stunning) 3) بی حس کردن
به گونه ای (Water-bath stunner) • بی حس کردن طیور در داخل حمام بی حسی/ طشت بی هوشی
صورت می پذیرد که سر پرندگان کاملاً درون آب فرو نرود .
• ولتاژ و شدت جریان مناسب برای شوک دادن ب ه منظور بی هوش کردن به ترتیب 70 تا 100 ولت برای
ماکیان ( 80 تا 110 ولت برای بوقلمون ) و 150 تا 180 میلی آمپر به مدت 3 تا 5 ثانیه است.
• مدت زمان بی حسی قبل از کشتار 30 ثانیه بطول می انجامد .
علائم بیهوشی کامل پرنده شامل موارد ذیل می باشد :
1. اسپاسم عضلات اس کلتی و خم شدن سر پرنده و نیز پرهای دم به عقب ،کشیده شدن پاها و بالها پس از
یک لزرش اولیه و متعاقباً لرزش سریع پرنده (این حالت 5 ثانیه یا بیشتر به درازا می انجامد ).
2. ناپدید شدن رفلکس قرنیه (کشیده شدن پلک سوم بر روی قرنیه ).
این حالت ممکن است رجعت ن ماید و همچنین ممکن است پرنده رفلکس قرنیه داشته باشد ، در حالی که
هنوز هوشیار نباشد .
3. ناپدید شدن رفلکس تاجی
این روش که متداول ترین آزمایش ها است در زمانی که پرنده هوشیار است ، اگر به تاج پرنده فشار داده
شود ، سر به طرف بالاکشیده می شود . در حالی که درحالت عدم هوشیاری ،پرنده واکنشی به این عمل
نشان نمی دهد .
4. رفلکس پائی : با فشار آوردن پا ، اگر پرنده هوشیار باشد پا به عقب کشیده می شود ولی زمانی که پرنده
آویخته به قلاب است رفلکس پائی به سختی پدید می آید . به هنگام بیهوشی ،قلب آهسته می زند ولی
ضعیف و پس از 30 ثانیه رجعت می کند . بنابراین بریدن عروق خونی پس از بیهوشی باید تا حدود 30
ثانیه به تعویق افتد تا اینکه خونگیری کافی انجام و مرگ پرنده به نحو مطلوب حاصل گردد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 9 از 134
4) سر بری
• سربری باید با رعایت کلیه موازین شرعی و ضوابط بهداشتی و درانتهای مرحله بی حسی انجام پذیرد، تا از
خروج کافی خون از بدن پرنده اطمینان حاصل شود .
یادآوری-دستورالعمل ذبح شرعی و احکام و استفتائات مربوط به ذبح و ذباحه طیور در فصل پنجم این
دستورالعمل آمده است .
5) خون گیری
• سرعت حرکت ریل متحرک باید به گونه ای تنظیم گردد که قبل از ورود طیور به مخزن آب داغ /
اسکالدر، لاشه های طیور کاملاً خون گیری شوند.
• حداقل مدت زمان لازم برای خو ن گیری (خروج حداقل 50 درصد خون پرنده ) برای ماکیان 90 ثانیه و
برای بوقلمون 2 دقیقه در نظر گرفته می شود .
• طول خط خونگیری جهت کشتار 2000 قطعه در ساعت ، 17 متر در نظر گرفته می شود .
یادآوری – خون های بیرون آمده از طیور کشتار شده باید بوسیله جریان آب و از طریق مجاری مخصوص به
واحد تبدیل ضایعات جهت تولید پودر خون هدایت شوند.
(Scalding) 6) غوطه وری در آب داغ
• دمای آب مخزن براساس نوع پرنده ای که فر آوری می شود و همچنین شرایط فرآورده نهایی(تازه یا منجمد
بودن محصول ) متغیر است . زمان و دما در مرحله اسکالدینگ بایستی طبق جدول( 1) انجام پذیرد .
جدول 1 : رابطه زمان – دما در مرحله اسکالدینگ
نوع محصول دمای آب زمان توقف مرغ
52 درجه سانتی گراد 2 دقیقه - مرغ گوشتی تازه 54
1 دقیقه / 56 درجه سانتی گراد حداکثر 5 - مرغ گوشتی/ مادر منجمد 58
• توجه به درجه حرارت آب اسکالدر و مدت زمان توقف مرغ از اهمیت ویژه ای برخوردار است هرچقدر
درجه حرارت آب اسکالدر بیشتر باشد ،پرکنی سهل تر انجام می گیرد، لیکن لایه سطحی پ وست در زمان
(Chilling Room) پرکنی کنده شده و در طی مدت خنک سازی لاشه با استفاده از هوای سرد
،ضایعات پوستی حاصله تظاهرکرده و لاشه طیور را غیر قابل فروش می سازد .همچنین درحرارت فوق العاده
آب اسکالدر ،لاشه طیور در زمان خروج از اسکالدر پف کرده و پخته جلوه می نماید .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 10 از 134
• استفاده از دوش آب گرم قبل از ورود مرغ به اسکالدر به منظورکاهش آلودگی آب اسکالدر و همچنین نصب هود
در قسمت فوقانی دستگاه اسکالدر به منظور خارج نمودن بخار حاصل از دستگاه ضروری است.
• طول خط کامل اسکالدر جهت کشتار 2000 قطعه در ساعت ، 15 متردر نظرگرفته می شود.
یا استفاده از بخار (Spray scalding) یادآوری- روش های دیگری مانند افشانه کردن آب داغ
را می توان به (Combined scalding) و یا استفاده ازترکیب این روش ها (Steam scalding ) آب جوش
عنوان جایگزین روش غوطه وری استفاده نمود .
7) پرکنی مکانیکی
• زدودن پرها ازلاشه ها به وسیله تعداد زیادی انگشتی لاستیکی انجام می گیرد .
• تنظیم کردن صحیح و دقیق ماشین های پرکن فوق العاده مهم است تا بتوان اکثر پرها را از لاشه کند ،به نحوی که
لاشه آسیب نبیند . در صورتی که ماشین های پرکن درست تنظیم نشده باشد ،می تواند سبب پاره شدن پوست یا
حتی شکستن بال شود .
• متعاقب پرکنی جهت حصول اطمینان از پاک بودن هرچه بیشتر لاشه ها معمولاً دوش های شوینده / آب افشان
پس از ماشین های پرکن نصب می شوند.
یادآوری 1-پرهای کنده شده حاصله ا ز پرکنی لاشه ها باید بوسیله جریان آب و از طریق مجاری مخصوص به واحد
پرشویی و پرخشک کنی و یا واحد تولید پودر پر منتقل شوند .
یادآوری 2- به منظور جلوگیری از گسترش عوامل بیماریزا از طریق سطح پرنده ها ،باید سایر قسمت های فرآوری را
از محوطه مخزن آب داغ/ اسکالدر و دستگاه های های پر کن به طور کامل مجزا نمود .
8) جدا سازی سر (کله)
سر/ کله لاشه های طیور ( که بواسطه پوست به لاشه متصل است ) ، باید بوسیله دستگاه مخصوص جدا و به شیوه
مناسب جمع آوری و از سالن کشتار خارج شوند .
یادآوری 1: کله مرغ در زمره ضایعات کشتارگاهی محسوب شده و بسته بندی وعرضه آن جهت مصارف انسانی و
یا مصرف مستقیم حیوانات کوچک ، اکیداً ممنوع می باشد .
و یا کارخانجات « کارگاههای تبدیل ضایعات مستقل » یادآوری 2: خروج کله مرغ از کشتارگاههای طیور به مقصد
دارای پروانه بهداشتی بهره برداری از اداره کل دامپزشکی « تولید کننده کنسرو / خوراک آماده حیوانات کوچک
استان ، بایستی با رعایت کلیه شرایط و ضوابط بهداشتی مربوط انجام پذیرد .
9) تخلیه و جدا سازی اندرونه
درکشتارگاه هایی که کاملا صنعتی نمی باشند ، تخلیه اندرونه ها ( امعاو احشا) به صورت دستی انجام می شود . حال
آنکه درکشتارگاه های صنعتی از دستگاههای تخلیه اندرونه اتوماتیک که شامل 5 دستگاه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 11 از 134
، (Auto Eulscerator) تخلیه اندرونه ، (Auto opener) شکم باز کن ،(Auto vent cutter) مقعد بر
می باشد ، استفاده می نمایند . (Lung gun) و ریه کش (NIC) پاک کننده گردن
یادآوری 1:استفاده از دستگاه تخلیه اندرونه اتوماتیک در کشتارگاه های صنعتی طیور با ظرفیت بیش از 2000 قطعه
در ساعت الزامی است .
پس از کنترل دقیق شکاف شکمی ، اندرونه ها خارج شده و به خط فرآوری جداگانه ای هدایت می شوند که به
موازات خط حامل لاشه ها و با سرعت مشابه حرکت می نماید ، در نتیجه لاشه ها و اعضای داخلی مربوطه همزمان
مورد بازرسی قرار می گیرند . در این روش ، امکان تماس بین لاشه ها و اندرونه ها وجود نداشته ، خروج قلب ، کبد
و ریه ها خودکار انجام گرفته و نیازی به استفاده از دست نیست .
یادآوری 2: روش صحیح و بهداشتی برش شکمی ، برش طولی است . در این روش شکاف ایجاد شده در فاصله بین
مقعد و انتهای غضروف سینه یعنی در امتداد خط میانی ناحیه شکمی لاشه می باشد.
به محض تخلیه امعاو احشا از لا شه ها جهت جلوگیری از رشد میکروب ها ، باید اندرونه های خوراکی را شستشو و
خنک نمود .
10 ) بازرسی بهداشتی پس از کشتار
این بازرسی که شامل بازرسی لاشه و اندرونه ها است، .باید بلافاصله پس ازکشتار ( پس از پرکنی و روی خط
تخلیه امعا و احشا ) انجام شود ، بطور کلی به دو طریق صورت می گیرد :
1 - بازرسی عمومی :
شامل موارد ذیل می باشد :
(Visual examination ) • معاینه ظاهری / ارگانولپتیک
• ملامسه و در صورت لزوم برش
• بررسی حالات غیر طبیعی رنگ ، بو یا وضعیت لاشه
-2 بازرسی اختصاصی
زمانی که بازرسی ظاهری / ارگانولپتیک لاشه برای تشخیص بیماری و تعیین تکلیف لاشه کافی نباشد ، بازرسی
اختصاصی که شامل آزمایشات میکروبی و شیمیایی می باشد، انجام می گیرد .
برای انجام آزمایشات میکروبی لاشه با انجام خونگیری بلافاصله پس از کشتار از سیاهرگ انتهایی بال یا از قلب در
محیط های کشت متدوال اقدام می نمایند .
انجام آزمایشات شیمیایی لاشه، جهت جستجوی مواد گندزدا یا سموم مختلف ، آنتی بیوتیک یا هورمون و غیره انجام
می شود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 12 از 134
نکات مهم در بازرسی پس از کشتار:
الف- مواردی که نسبتاً عمومی بوده و باید در بازرسی تشخیص داده شوند ، شامل پرندگان مرده ،گندیدگی ،
(Toxaemia) توکسمی ، (Septicemia) خون گیری ناقص ،لاغری مفرط ، کوفتگی و شکستکی ،سپتی سمی
، (Synovitis) تورم کیسه مفصلی ، (Peritonitis) ،آماس و التهاب کیسه های هوایی، التهاب صفاق ، پریتونیت
(Loucosis complex) و کمپلکس لوکوز (Mareks disease) بیماری مارک ( Artheritis) التهاب مفاصل
می باشد . (Neoplasms) در بوقلمون ، سل و نئوپلاسم ها (Erysipelas) ،اریز یپلاس
92/116 ) چنانچه در بازرسی بهداشتی /EEC) ب- بر اساس دستورالعمل بهداشت گوشت طیوردر اتحادیه اروپا
پس ازکشتار ، هر یک از بیماریها یا موارد زیر مشخص شود ، باید لاشه ضبط کامل گردد :
• بیماری عفونی عمومی و عفونت مزمن موضعی در اندام ها به ویژه در مواردی که میکرو ارگانیسم های بیماری زا
قابل انتقال به انسان باشند .
• بیماری قارچی عمومی و ضایعات موضعی در اندامها به ویژه در صورتی ک ه مشکوک به عوامل بیماریزای قابل
انتقال به انسان بوده و یا سم آنها به انسان منتقل شود .
• انواع انگلهای زیر جلدی یا عضلانی وانگلهای عمومی
• مسمومیت
• لاغری مفرط
• بو، رنگ و یا طعم غیرطبیعی
• تومورهای بدخیم یا متعدد
• آلودگی/ آغشته شدن کامل لاشه
• ضایعات وسیع و خون ریزی کشمشی
• ضایعات وسیع مکانیکی از قبیل ضایعات ناشی بیش از حد ماندن پرنده درآب داغ/ اسکالدر
• خون گیری ناقص
( Ascites ) • آب آوردگی شکم
• باقی مانده های دارویی بیش از حد مجاز و یا باقی مانده سایرترکیبات غیر مجازدر لاشه
ج- به طور کلی در تمام مواردی که لاشه ضبط کلی می شود . اندرونه آن نیز بهمراه لاشه ضبط می شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 13 از 134
11 ) شستشوی لاشه
شستشو در انتهای خط تخلیه اندرونه ها، به وسیله دوشهای آب افشان جهت حصول اطمینان از پاک بودن هرچه بیشتر
لاشه ها پیش از ورود به مرحله خنک سازی انجام می شود .
در کشتارگاه های صنعتی ، معمولاً دوشهای شوینده داخل و خارج لاشه درآخرین مرحله شستشو نصب می شوند .
12 ) قطع پاها
دراین مرحله با بکارگیری دستگاه مخصوص قطع کننده پا،کلیه پاها از قسمت مفصل زانو قطع و جدا می شوند .
بنابراین لاشه ها از ریل متحرک خارج و بر روی نوار نقاله قرار می گیرند .
پاهای بریده شده بایستی به شیوه مناسب جمع آوری و به قسمت آماده سازی و بسته بندی پا منتقل شوند .
(Carcase chilling) 13 ) خنک کردن لاشه
خنک سازی لاشه به روش های زیر انجام می شود :
الف- روش غوطه وری در آب :
انجام (Counter flow water system) • در این روش خنک سازی از طریق جری ان مخالف آب
می شودکه در آن لاشه ها برخلاف جهت جریان به سمتی که تمیزترین آب را داراست ، حرکت می نمایند .
• هر دو چیلر بایددر امتداد یکدیگر و به گونه ای استقرار یابند که از انتقال آب از قسمت اول به دوم جلوگیری شود.
• استفاده از دوش آب سرد / آب فشان قبل از ورود مرغ به چیلر آبی، به منظور کاهش دمای لاشه ضروری
1 لیتر به ازاء هر لاشه ، باجثه متوسط می باشد) . / می باشد(میزان آب لازم در آب فشان قبل از چیلر ، 5
2 لیتر به ازاء هر لاشه با چثه متوسط می باشد. / • میزان آب مصرفی در سیستم خنک کننده / چیلر ، 5
• میزان یخ مورد نیاز برای کاهش دمای لاشه طیور از 38 درجه سانتی گراد به حدود صفردرجه سانتی گراد، به ازا ء
0 کیلوگرم است. / 0 تا 4 / هر یک کیلوگرم وزن لاشه ، حدود 38
• اضافه کردن کلر به آب چیلر تحت هر عنوانی مجاز نمی باشد .
• رابطه زمان – دما در مرحله سرد کردن لاشه ب هوسیله چیلر آبی ، طبق جدول ( 2 ) می باشد .
جدول 2:رابطه زمان – دما در مرحله سرد کردن لاشه ب هوسیله چیلر آبی
دمای آب زمان توقف مرغ
چیلر اول حداکثر 15 درجه سانتی گراد 5 دقیقه
چیلر دوم 0 تا 2 درجه سانتی گراد 10 تا 15 دقیقه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 14 از 134
ب-خنک سازی از طریق پاشیدن آب سرد روی لاشه:
در روش استفاده از دوش آب سرد در خنک سازی لاشه، احتمال بروزآلودگی های متقاطع در لاشه را کم می نماید .
اما باید توجه داشت که در این شیوه آب سرد زیادی مصرف شده و این روش تنها برای پرندگان با چثه کوچک
مناسب است .
: (Chilling room) ج-خنک سازی با استفاده از هوای سرد
• طول خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد باید ب ه اندازه ای باشد که تعداد قلا بهای آن برابر ظرفیت کشتار
در کشتارگاه برحسب قطعه در ساعت باشد . همچنین قلاب های خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد باید از
نوع یک طرفه باشند. یعنی به هر قلاب فقط یک لاشه طیور آویزان شود.
تبصره : درصورت استفاده از قلاب های دو طرفه ،خطوط نقاله هوایی و قلاب هابایستی بگونه ای طراحی شوند که
ضمن جلوگیری از تماس لاشه های طیور با یکدیگر و سهولت عبور جریان هوای سرد بین آ نها ،از کارآیی لازم
برخوردار باشند .
• درصورتی که خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد در بیش از یک ردیف طراحی و نصب شده باشد، مسیر
حرکت لاشه ها باید بگونه ای طراحی شود که لاشه طیور به پایین ترین خط وارد و از بالاترین خط خارج شود.
• دمای هوای داخل اتاق سرد ب اید درحدود صفردرجه سانت یگراد باشد تا دمای عمقی لاشه در هنگام خروج از اتاق
سرد از 4 درجه سانت یگراد بیش تر نباشد.
• بهره گیری از سیستم م ه پاش جهت تنظیم رطوبت هوای داخل اتاق سرد ب همنظور جلوگیری از خشک شدن سطح
پوست لاشه های طیور بلامانع است.
یادآوری 1- در روش خنک سازی با کمک هوای سرد ، جهت جلوگیری از بروز تغییرات ظاهری و حفظ کیفیت ،
نیاز به دمای کمتری در مرحله غوطه وری در آب داغ / اسکالدینگ می باشد .
لاشه ها را از ناحیه بال به قلاب آویخته تا ( Chilling room) یادآوری 2 – قبل از ورود لاشه طیور به اتاق سرد
آب داخل حفرات بدن ( صدری ، بطنی ، لگنی) کاملاً از لاشه خارج گردد ( طول خط آبچکان جهت کشتار
2000 قطعه درساعت ، 20 متر درنظر گرفته می شود) .
آماده سازی و بسته بندی
الف) لاشه های طیور آماده شده برای بسته بندی که از نظر بهداشتی به تایید مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه رسیده
،برحسب اینکه به منظور نگهداری کوتاه مدت و عرضه سریع باشد و یا بلند مدت و عرضه آتی ،می توان به
شیوه های زیر بسته بندی نمود .
-1 بسته بندی لاشه کامل بصورت تازه و یا منجمد
-2 قطعه بندی و بسته بندی بصورت تازه و یا منجمد
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 15 از 134
• کشتارگاههای صنعت ی طیور واجد پروانه بهداشتی بهره برداری که دارای سالن قطعه بندی و بسته بندی مجزا
می باشند ، در صورت فراهم نمودن شرایط و امکانات مورد نیاز و اخذ مجوزهای مربوط می توانند به
قطعه بندی و بسته بندی گوشت طیور بصورت تازه/ منجمد در ظروف ( بشقاب های ) یکبار مصرف از جنس
مناسب و یا بصورت کارتنی مبادرت ورزند .
• قطعه بندی لاشه کامل طیور تازه خن ک شده باید پس از طی مدت زمان دوره جمود نعشی لاشه کامل ( که
حداقل 4 ساعت و حداکثر 8 ساعت پس از زمان کشتار می باشد ) انجام پذیرد.
• برش دهی لاشه کامل مرغ تازه خن ک شده ، باید به روش صحیح و بهداشتی و برابر استاندارد ملی ایران
انجام پذیرد که بر دو نوع می باشد : « مرغ تازه – آئین کار برش های کامل لاشه » بشماره 5524 تحت عنوان
الف- برش های اصلی لاشه : شامل برش گردن ،برش دنبالچه ، برش های مچ دست ، برش عرضی ، برش طولی سینه ،
برش طولی لگن
ب- برش های فرعی لاشه : شامل برش های ساق ، ساعد، بازو، برش های پشتی -جناغی ، برشهای لگنی- رانی
یاد آوری 1- در داخل هربسته بایستی قطعات معینی از لاشه ( سینه یا ران و....) وجود داشته باشد .
یادآوری 2- درجه حرارت سالن فرآوری و بسته بندی مرغ بایستی حداکثر 12 درجه سانتی گراد باشد .
ب) کلیه اندرونه خوراکی طیور (دل ،جگرو سنگدان ) استحصالی که در بازرسی فنی بهداشتی سالم و قابل
مصرف تشخیص داده شده اند را بایستی به شیوه مناسب جمع آوری و به قسمت آماده سازی و بسته بندی مربوط
در کشتارگاه منتقل و به شیوه مناسب بسته بندی نمود .
• جهت آماده سازی دل / قلب باید بلافاصله دل های سالم را به روی میزهای مناسب منتقل و کلیه چربیهای اضافی ،
و عروق آنرا حذف و نسبت به فشردن دل به منظورتخلیه (Pericardial. Sac) دهلیزها ، غشای خارجی قلب
خون لخته شده در آن اقدام نمود .
• جهت آماده سازی جگر /کبد باید بلافاصله جگرهای سالم را به روی میزهای مناسب منتقل و هرگونه چربی و
اضافات ، خصوصاً کیسه صفرا را از آنها جدا نمود .
• جهت آماده سازی سنگدان ، باید سنگدان های سالم را بلافاصله توسط دستگاه های سنگدان پاک کنی ی ا به
صورت دستی چربی گیری و برش داده ( ازمحل اتصال سنگدان به پیش معده تا محل اتصالی به روده ) و نسبت به
تخلیه کامل محتویات و پوست گیری داخلی آن اقدام شود .
یادآوری 1 – چربیهای اضافی ، دهلیزها و عروق ، کیسه صفرا و محتویات سنگدان وکلیه اضافات را باید به نحو من اسب
و بهداشتی جمع آوری و به واحد تبدیل ضایعات منتقل نمود .
یادآوری 2- خروج اندرونه خوراکی طیور (دل ،جگرو سنگدان) بدون بسته بندی از کشتارگاه ممنوع می باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 16 از 134
انجماد
فرایند انجماد شامل دو مرحله زیر است:
1. خنک کردن
دراین مرحله دمای عمقی گوشت طیور به حداکثر 7 وآلایش خوراکی به حداکثر 3 درجه سانتی گرادکاهش داده
می شود.
2. منجمد کردن
انجماد قطعات گوشت و آلایش خوراکی طیور باید به گونه ای انجام گیرد که:
• از محدوده تشکیل حداکثر بلورهای یخ (کریستالیزاسیون ) که برای بیش تر فراورده ها 1- تا 5- درجه
سانتی گراد است، ب هسرعت بگذرد.
• فراورده، بدون هرگونه آثار و نشان ههای سوختگی ناشی از انجماد باشد .
• در هنگام خروج از تونل، برودت عمق فراورده 18 درجه سانتی گراد زیر صفر باشد (بدین منظور برودت
تونل انجماد بایستی 35 درجه سانتی گراد ویا کمتر باشد).
نشانه گذاری
گوشت طیور و آلا یش خوراکی مربوط را باید در بسته های سالم، بدون عیب و پارگی و دارای نشانه گذاری مربوطه
(از جمله تاریخ تولید،تاریخ انقضا، شرایط نگهداری و .........) به صورت خوانا و به زبان فارسی بسته بندی نمود .
(نشانه گذاری بایستی برابر پیوست 2و 3و 4و 5و 6 انجام شود)
یادآوری 1- استفاده از برچسب مجزا جهت درج تاریخ تولید / انقضاء و....... به هیچ عنوان مجاز نمی باشد و کلیه
مشخصات باید به گونه ای بر روی برچسب / کیسه های بسته بندی مرغ درج گردد که به هیچ وجه قابل تغییر و یا
مخدوش شدن ، نباشد .
یادآوری 2- درج دو نوع تاریخ انقضاء تحت عناوین تازه ومنجمد بر روی یک کیسه بسته بندی / برچسب مجاز
نمی باشد .
نگهداری
• فراورده تازه باید در برودت صفر تا 4 درجه سانت یگراد و فراورده منجمد باید در سردخانه های نگهداری که
برودت آن حداقل 18 درجه سانتی گراد یا کمتر است، نگهداری شود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 17 از 134
• رعایت نکات بهداشتی از قبیل، استفاده از باکس پالت های مناسب (قابل شستشو و ضدعفونی و با استحکام
لازم)، همچنین نحوۀ چیدمان مناسب به طوری که جریان هوای سرد بتواند به طور کامل از بین آن ها عبور کند،
از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
• این سردخان هها لازم است مجهز به دستگاه ثبت دما (ترموگراف) باشند.
یادآوری – استفاده از سردخانه های کشتارگاه ( پیش سردکن ، تونل انجماد و سردخانه نگهداری ) جهت
خنک سازی ، انجماد و نیز نگهداری محموله های استحصالی سایر واحدها ممنوع می باشد .
حمل و نقل
• کلیه خودروهایی که مباردت به حمل گوشت و آلایش خوراکی طیور می نمایند، باید پروانه اشتغال به حمل
از اداره کل دامپزشکی استان داشته باشند.
• در صورت حمل داخل استانی گوشت و آلایش خوراکی طیور ، اخذ گواهی بهداشتی محموله از سوی
مسئولین فنی بهداشتی کشتارگا ههای طیور، الزامی است .
• در صورت حمل خارج استانی گوشت و آلایش خوراکی طیور ، دریافت مجوز بهداشتی - قرنطینه ای حمل از
دامپزشکی استان / شهرستان الزامی است.
• خودروهایی که مبادرت به حمل گوشت و آلایش خوراکی تازه خنک شده طیور می نمایند ، باید مجهز به
سیستم خنک کننده مناسب جهت تامین برودت مورد نیاز ( صفر تا 4 درجه سانتیگراد) باشند.
• خودروهایی که مبادرت به حمل گوشت و آلایش خوراکی منجمد طیور نمایند، باید مجهز به سیستم خنک
کننده مناسب جهت تامین برودت مورد نیاز ( 18 درجه سانتیگراد زیر صفر) باشند.
• کلیه خودروهایی که مبادرت به حمل بین استانی گوشت و آلایش خوراکی تازه / منجمد طیور می نمایند باید
مجهز به دستگاه ثبت دما (ترموگراف ) مناسب و زنگ هشداردهنده برای اعلام دمای بیش از حد باشند.
• خودروهای ویژه حمل گوشت و آلایش خوراکی منجمد طیور باید مجهز به پالت کف کانکس از جنس
مناسب (قابل شستشو و ضدعفونی و دارای استحکام کافی ) باشد.
• مقدار بارگیری فرآورده باید بر حسب ظرفیت و مطابق استاندارد کانکس باشد ( در مواردی که سیستم خنک
کننده/ اواپراتور نزدیک سقف تعبیه شده باشد ، ارتفاع محموله نبایستی ازسطح زیرین اواپراتور تجاوز نماید) .
• حمل گوشت و آلایش خوراکی تازه خنک شده طیور ، باید درون گنجایه های مناسب ( سبدهای مشبک
پایه دار با گنجایش حداکثر دو ردیف مرغ ) انجام گیرد. چیدن سبد ها داخل خودرو باید طوری انجام گیرد
که هوای سرد بتواند به خوبی بین سبد ها جریان داشته باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 18 از 134
عمر ماندگاری
گوشت و آلایش خوراکی طیوربه شرح جدول 3 می باشد که باید در نشان ه گذاری ( Shelf – Life) عمر ماندگاری
گوشت و آلایش خوارکی طیور رعایت شود .
جدول 3- عمر ماندگاری گوشت و آلایش خوراکی طیور
شرایط نگهداری
نام فرآورده شکل عرضه دما
(درجه
سانتی گراد)
عمر ماندگاری
3روز ( 72 ساعت) + °تازه (بسته بندی معمولی) 0 تا 4
5روز + (بسته بندی در خلاً) 0 تا 4
(بسته بندی با اتمسفر
7 روز + اصلاح شده) 0 تا 4 لاشه کامل
طیور
- °منجمد (بسته بندی کارتنی) 18
مرغ و بوقلمون : 12 ماه
اردک، غاز ،کبک، بلدرچین
6 ماه
3روز ( 72 ساعت) + °تازه (بسته بندی معمولی) 0 تا 4
5روز + (بسته بندی در خلاً) 0 تا 4
(بسته بندی با اتمسفر
7 روز + اصلاح شده) 0 تا 4
قطعات
گوشت
(با/ بدون
استخوان)
9 ماه - °منجمد (بسته بندی کارتنی) 18
2 روز( 48 ساعت) + گوشت °تازه ( بسته بندی) 0 تا 4
چرخ کرده
3 ماه - °منجمد ( بسته بندی) 18
2 روز( 48 ساعت) + °تازه ( بسته بندی) 0 تا 4
خمیر گوشت °منجمد 3 ماه - ( بسته بندی) 18
2روز ( 48 ساعت) + جگر، دل °تازه (بسته بندی) 0تا 4 ،
- سنگدان و پا °منجمد (بسته بندی) 18
جگر: 3 ماه
دل، سنگدان و پا: 4 ماه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 19 از 134
ویژگی های گوشت طیور
الف- ویژگی های ظاهری /ارگانولپتیک
گوشت تازه طیور
لاشه طیور تازه خنک شده باید دارای ویژگی های زیر باشد:
-1 پوست بدن
• به رنگ سفید مایل به زرد کمرنگ یا کهربائی باشد.
• به طور یکنواخت برروی بدن کشیده باشد.
• بدون هرگونه پارگی، تورم، خون مردگی، تغییر رنگ و یا خراش باشد.
• کاملاً تمیز و عاری از پر ، ذرات خارجی و هرگونه آلودگی باشد.
-2 ماهیچه های اسکلتی
• به رنگ سفید مایل به صورتی و دارای رشد لازم و کافی باشد.
• فاقد هر گونه تغییر رنگ، خونمردگی و آثار تورمی باشد.
• دارای سفتی و قوام طبیعی باشد.
-3 چربی ها
• به رنگ زرد روشن بوده و به صورت یکنواخت بدن را پوشانده و بدون هرگونه بوی غیرطبیعی است.
-4 استخوان های اسکلتی بدن
• هیچ گونه آثار شکستگی و یا انحنای غیر طبیعی و غیر عادی، در استخوا ن های اسکلتی بدن، نباید
مشاهده شود.
-5 بو
• هیچگونه بوی غیر طبیعی، مانند بوی ترشیدگی یا تعفن و یا گندیدگی، نباید از آن به مشام برسد.
-6 اندرونه های (شکمی و سینه ای)
• باید به طور کامل تخلیه شده باشد، به طوری که حفره سینه ای و شکمی آن کاملا"تمیز باشد
• کاملاً تمیز و عاری از هرگونه پارگی ، تورم ، له شدگی یا تغییر رنگ باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 20 از 134
• دارای رنگ ، سفتی و قوام ط بیعی بوده و هیچگونه بوی غیر طبیعی نظیر بوی ترشیدگی یا تعفن از آن
به مشام نرسد .
یادآوری-کبد سالم دارای شکل ، اندازه ، قوام و رنگ طبیعی می باشد .کبد دولوب دارد که بوسیله یک
رابط باریک به یکدیگر متصل هستند و لوب راست کمی بزرگ تر از لوب چپ است و معمولا کبد
سالم و طبیعی به رنگ قهوه ای شکلاتی روشن ،گاه بسیار تیره تر و در مرغهای چاق ،بسیار چرب و زرد
رنگ است (از قرمز خرمائی تا زرد مایل به قرمز).
گوشت منجمد طیور
گوشت منجمد طیور ، علاوه بر ویژگ یهای ظاهری گوشت طیور تازه باید دارای ویژگ یهای زیر، نیز باشد:
• در داخل بسته، نباید خونابه یا آب منجمد شده، وجود داشته باشد.
• به صورت کاملاً منجمد ب هدست مصرف کننده برسد.
• پس از انجمادزدائی ، عضلات سختی و قوام طبیعی خود را حفظ کرده وسطح آن لیز و لزج نباشد.
• بدون آثار و نشانه های سوختگی ناشی از انجماد و نیز علائم کپک زدگی (لکه های رنگی ناشی از
رشد قارچ) باشد.
یادآوری : سوختگی ناشی از انجماد به لک ه هایی با رنگ سفید گچی تا خاکستری گفته م یشود که (در اثر
تبخیر شدید آب فراورده ناشی از سرمازایی بیش از اندازه معین ) در سطح پوست و یا گوشت طیور نمایان
می شود.
ب- ویژگی های میکروبی
ویژگی های میکروبی گوشت و آلایش خوراکی طیور به شرح جدول 4 می باشد.
یادآوری : در مواردی که فقط یک نمونه به آزمایشگاه ارسال م یشود (نمونه منفرد)، ویژگی های میکروبی
سنجیده م یشود. m نمونه با حد
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 21 از 134
جدول 2. ویژگی های میکربی گوشت و آلایش خوراکی طیور
ردیف فراورده آزمون تعداد
(n) نمونه
M m c
شمارش کلی میکروارگانیسم ها
(در یک گرم)
10 2 5 5 10 6
1
لاشه کامل طیور
(تازه/ منجمد)
سالمونلا
(در 25 گرم)
0 5
منفی
-
شمارش کلی میکروارگانیسم ها
(در یک گرم)
10 3 5 5 10 6
استافیلوکوکوس ارئوس کواگولاز مثبت
(در یک گرم)
10 2 5 2 10 3
سالمونلا
(در 25 گرم)
0 منفی - 5
2
گوشت طیور
قطعه بندی/ بسته بندی
( با یا بدون استخوان)
(تازه/منجمد)
اشریشیا کلی
(در یک گرم)
500 50 2 5
شمارش کلی میکروارگانیسم ها
(در یک گرم)
10 2 5 5 10 5 × 6 5 ×
استافیلوکوکوس ارئوس کواگولاز مثبت
(در یک گرم)
10 2 5 2 10 5 × 3 5 ×
سالمونلا
(در 25 گرم)
0 منفی - 5
3
گوشت چرخ کرده مرغ/
خمیر مرغ
(تازه/منجمد)
اشریشیا کلی
(در یک گرم)
500 50 2 5
شمارش کلی میکروارگانیسم ها
(در یک گرم)
10 3 5 5 10 6
استافیلوکوکوس ارئوس کواگولاز مثبت
(در یک گرم)
10 2 5 2 10 3
سالمونلا
(در 25 گرم)
0 منفی - 5
4
آلایش خوراکی طیور
(پا، دل، جگر و سنگدان)
(تازه/منجمد)
اشریشیا کلی
(در یک گرم)
500 50 2 5
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 22 از 134
ضوابط استحصال ،بسته بندی و عرضه گوشت مرغ مادر و تخمگذار
الف - مرغ مادر یا تخمگذاری که جهت مصرف درکارخانجات فرآورده های گوشتی کشتار می گردد، باید به
یکی از اشکال زیر باشد:
1. در سالن مربوط (درکشتارگاه)، پس از کنترل مجدد برای اطمنیان از تخلیه کامل اندرونه، استخوانگیری شده
و پس از بسته بندی درکارتن به شکل منجمد به مقصد کارخانجات فرآورده های گوشتی بارگیری شود.
2. در کیسه های نشانه گذاری شده ( حداکثر 15 کیلوگرمی) در سالن مربوط ( درکشتارگاه) بسته بندی شده و
به صورت تازه به کارگاه های بسته بندی (دارای پروانه بهداشتی بهره برداری از سازمان دامپزشکی کشور )
جهت استخوانگیری، ارسال و پس از بسته بندی در کارتن به شکل منجمد به مقصد ک ارخانجات فرآورده
های گوشتی بارگیری شود.
3. در سالن مربوط ( درکشتارگاه) ،به صورت مرغ کامل و به شکل تازه در کیسه های حداکثر 15 کیلوگرمی و
واجد نشانه گذاری مربوط، بسته بندی گردد یا به شکل منجمد و پس از بسته بندی انفرادی مرغ کامل،
نسبت به بسته بندی نهایی در کار تن اقدام شود. بدیهی است صدور گواهی بهداشتی حمل برای چنین
محموله هایی فقط به مقصد کارخانجات فرآورده های گوشتی دارای واحد قطعه بندی و استخوانگیری مجاز
( دارای پروانه بهداشتی بهره برداری از سازمان دامپزشکی کشور) بلامانع می باشد.
ب - مرغ مادر یا تخمگذاری که جهت مصرف خانوار کشتار می گردد باید پس از کنترل مجدد برای اطمینان
از تخلیه کامل اندرونه، به صورت مرغ کامل بسته بندی شده و به شکل تازه یا منجمد (کارتنی)، با درج عبارت
مرغ مادر (یا تخمگذار) دیرپز (یا پرچربی) بر روی هر بسته، جهت مصرف خانوار عرضه گردد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 23 از 134
اقدامات عمومی بهداشتی :
1 ) شرایط بهداشتی کارکنان
• تمامی پرسنل و کارگران بایستی دارای کارت بهداشتی معتبر از مراجع ذیربط باشند .
• تمامی پرسنل و کارگران ملزم به رعایت کلیه موازین بهداشتی می باشند.
• بایدازبکارگیری افرادی که دارای بیمار یهای مسری بوده ویازخم وعفونت جلدی دارند،جلوگیری بعمل آید.
تبصره- کارگرانی که دارای زخ م های جلدی غیر مسری م یباشند، در صورت اجازه کار بایستی روی زخم را با
یک پوشش ضدآب کاملاً بپوشانند.
• کلیه کارگران و پرسنل شاغل در کشتارگاه بایدهنگام فعالیت ازلبا س کارمناسب اختصاصی شامل کلاه ، دستکش ،
ماسک و روپوش مناسب و بهداشتی استفاده نمایند .
• کلیه کشتارگاه های صنعتی طیور بایستی مجهز به لباسشویی صنعتی به تعداد لازم بوده و کلیه لباس کار پرسنل باید
در پایان هر نوبت کاری جمع آوری و پس از شستشو و ضدعفونی به روش مناسب ، برای استفاده مجدد در روز
بعد آماده گردند .
• پرسنل شاغل در قسمت چنگ زنی مرغ علاوه بر مواردفوق الاشاره ملزم به استفاده از عینک مناسب در هنگام
فعالیت می باشند.
• ورود کلیه افراداعم از مدیریت ، مسئولین فنی بهداشتی ،عاملین کشتار و ... به سالن کشتار مستلزم استفاده از
لباس کار مناسب ( موارد فوق الاشاره ) می باشد.
• کارگران و پرسنل از خوردن، آشامیدن، سیگار کشیدن، انداختن آب دهان و ... در هنگام کار پرهیز نمایند.
• کارگران و پرسنل نبایستی از زیورآلات مانند انگشتر و یا ساعت مچی و موارد مشابه در هنگام کار استفاده نمایند .
• کارگران و پرسنل بایستی آموزش های لازم را به منظور رعایت موازین بهداشتی گذرانده باشند.
یادآوری 1- برخی از ذابحین جهت محافظت دستان خود ، دستکش های زرهی
به دست می کنند . لازم به ذکر است که این وسایل نیز باید در زمان استراحت (Chain – mail gloves) زنجیری
با استفاده ازآب جوش 82 درجه که در محل کشتارگاه تعبیه شده است ، سترون نمود ( معمولاً سترون کردن
داخل آب جوش غوطه ور انجام می شود ). (Batch sterilization)
یادآوری 2- تهیه لباس کار مناسب ( لباس کار سرتا سری ، کلاه ، ماسک و دستکش یکبار مصرف و چکمه ) به تعداد
لازم جهت بازدید کنندگان باید مد نظر قرار گیرد . در نظر گرفتن اتاقی با موقعیت مناسب به منظور رختکن بازدید
کنندگان ضروری است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 24 از 134
2 ) کنترل بهداشتی آب و یخ
• یخ مورد استفاده بایستی از کارگاه های یخ سازی مجاز ( دارای مجوز از وزارت بهداشت ، درمان و آموزش
پزشکی ) تهیه و تامین گردیده و مستندات مربوط در محل کشتارگاه بایگانی شود .
• حمل یخ به کشتارگاه باید بوسیله خودروهای سرپوشیده و قابل شستشوی ویژه حمل یخ انجام گیرد .
• قالبهای یخ بایستی در اتاق مخصوص نگهداری یخ و صرفاً برروی پالت های مناسب ( قابل شستشو و مقاوم ) و
بگونه ای که با کف و دیوار تماس نداشته باشد، نگهداری شود .
• آب مورد استفاده درکشتارگاه ها ( مانند سایر صنایع غذایی) باید دارای ویژگیهای میکروبی و فیزیکو شیمیایی آب
آشامیدنی ( برابر استاندارد ملی ایران بشماره 1053 و 1011 ) بوده و چنانچه سالم سازی آب مصرفی کشتارگاه
مستلزم کلر زنی آب در مخزن اصلی باشد ، کلر باید به میزانی اضافه گردد که میزان کلر آزاد باقیمانده پس از طی
0 میلی گرم در لیتر باشد . /5-0/ حداقل 30 دقیقه زمان تماس در شرایط عادی 8
یادآوری : اضافه کردن کلر به آب چیلر تحت هر عنوانی مجاز نمی باشد.
30 لیتر بازار هر قطعه طیورکشتاری مطابق ظرفیت کشتارگاه در نظر گرفته می شود . - • میزان آب مورد نیاز ، 60
3 ) کنترل حشرات و جانوران موذی
برنامه مبارزه با حشرات و جانوران موذی درکشتارگاه طیور بشرح ذیل می باشد :
• نصب توری جهت پنجره هایی که به فضای بیرون باز می شوند .
• نصب و بکارگیری پرده هوا جهت درهای ورودی به سالن های کار
• نصب و بکارگیری دستگاه های حشره کش برقی در نزدیکی درهای ورودی و خروجی
یادآوری : از نصب این دستگاه ها در بالای میز کار و یا سایر دستگاه ها و ماشین آلات فرآوری خودداری شود .
• تله گذاری یا طعمه گذاری در محل های مناسب به منظور اطمینان ازعدم ورود جانوران موذی به محیط کارگاه
4 ) شستشو و ضدعفونی
با توجه به اینکه آلودگی های میکروبی می تواند بطور جدی سلامت و بهداشت عمومی وکیفیت مواد غذایی را تحت
تاثیر قرار دهد و یکی از راههای آلودگی مواد غذایی انتقال آلودگی میکروبی از طریق سطوح کف ، دیوار ، تجهیزات
و وسائلی است که گوشت و آلایش طیور در هنگام فرآوری ،نگهداری و حمل و نقل در تماس با آن می باشد که این
آلودگی ها را می توان با شستشو و ضدعفونی ب ه نحو موثری کنترل نمود. روش و نحوه انتخاب نوع ماده ضدعفونی
کننده به شرح ذیل می باشد :
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 25 از 134
الف – روش شستشو و ضدعفونی
• نظافت خشک و پاک سازی از اجسام خارجی و ضایعات
• شستشو با آب تمیز و پرفشار
• شستشو با ماده پاک کننده ( با غلظت مناسب)
• شستشو با آب پرفشار ( تا زدودن کامل ماده پاک کننده )
• آغشته کردن کف و دیوارها با مواد ضدعفونی کننده
• شستشو با آب ولرم ، قابل شرب و پرفشار تا پاک شدن کامل بقایای مواد ضدعفونی کننده .
تناوب : حداقل یکبار در پایان هر نوبت کاری ( درمورد سردخانه های نگهداری پس از هربار تخلیه )
ب -انتخاب ماده ضدعفونی کننده
هر ماده ضدعفونی کننده مزایا و معایبی دارد و در نتیجه ، انتخاب ماده ضدعفونی کننده برای یک مورد خاص بسیار
مهم است . همچنین ماده ضدعفونی کننده ای باید انتخاب گردد که بتوان آن را برای همه محل ها بکار برد . در نتیجه
برای ضدعفو نی کم مقاومت سطوح مناسب باشد . فهرست مواد ضدعفونی توصیه شده بسته به نوع سطوح در
جدول 5 آورده شده است .
جدول 5-فهرست مواد ضدعفونی توصیه شده بسته به نوع سطوح
ردیف نوع سطوح ضدعفونی توصیه شده
1 دیوارها ( کاشی ) ترکیبات چهار تائی آمونیوم
2 دیوارها ( سایر موارد) کلر – ترکیبات چهارتائی آمونیوم
3 کف ( سیمانی) کلر- ترکیبات چهارتائی آمونیوم
4 سطوح دارای خلل و فرج کلر
5 تجهیزات فرآوری ( فلز زنگ نزن) کلر
6 تجهیزات فرآوری ( آلومینیوم) ترکیبات چهارتائی آمونیوم
7 قفس های پلاستیکی ترکیبات چهارتائی آمونیوم
• کلیه سالن های عملیات و نیز تجهیزات مربوط باید در پایان کشتار روزانه به دقت و بطور کامل شستشو و پاکیزه
شده و با ماده ضدعفونی کننده مناسب گندزدائی گردند.
• استفاده از ماده ضدعفونی کننده موثر با غلظت مناسب در حوضچه های ضدعفونی موجود د ر ورودی کشتارگاه و
مبادی ورودی به سایر قسمت ها و همچنین تعویض به موقع آن بایدمدنظر قرارگیرد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 26 از 134
تبدیل ضایعات
• درکشتارگاه های صنعتی طیور با ظرفیت بیشتر از 2000 قطعه در ساعت احداث واحدتبدیل ضایعات الزامی است.
• درکشتارگاههای صنعتی طیور با ظرفیت 2000 قطعه درساعت وکمتردرصورت عدم احداث واحد تبدیل ضایعات،
حمل ضایعات بایستی با فراهم آوردن کلیه امکانات لازم (توسط خودرو/بونکرهای ویژه این امر ) بدون هرگونه
نشددرطول مدت حمل، ترجیحاًبه نزدیک ترین واحدتبدیل ضایعات مستقل مجازوبا رعایت مواردذیل انجام
پذیرد:
1. عقد قرارداد با ی ک کارخانه تبدیل ضایعات مجاز (دارای پروانه معتبر از اداره کل دامپزشکی استان ) در سطح
استان و ارائه یک نسخه از قرارداد منعقده به دامپزشکی
2. حمل ضایعات توسط خودروهای واجد شرایط پس ازکنترل و صدور گواهی حمل بهداشتی داخل استانی
توسط مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه
3. راننده وسیله نقلیه موظف است با توجه به مسیر و بعد مسافت در اولین فرصت ممکن نسبت به تحویل محموله
به کارگاه تبدیل ضایعات مستقل اقدام نماید . صدور گواهی حمل بعدی منوط با ارائه اعلام وصول محموله و
تائید شستشو و ضدعفونی خودرو از سوی مسئول فنی بهداشتی کارگاه است .
4. مسئولین فنی بهداشتی واحدهای یادشده موظفندکلیه مدارک وگواهی مربوط راحداقل به مدت یکسال در
پرونده جداگانه ای نگهداری نمایند، به نحوی که بتواننددرهنگام بازرسی به مراجع ذیربط دامپزشکی ارائه
نمایند.
• کله مرغ در زمره ضایعات کشتارگاهی محسوب شده و بسته بندی و عرضه آن جهت مصارف انسانی و یا
مصرف مستقیم حیوانات کوچک ، اکیداً ممنوع می باشد.
و یا « کارگاه های تبدیل ضایعات مستقل » یادآوری 1 : خروج کله مرغ از کشتارگاههای طیور صرفاً به مقصد
دارای پروانه بهداشتی بهره برداری از « کارخانجات تولید کننده کنسرو / خوراک آماده حیوانات کوچک »
اداره کل دامپزشکی استان و با رعایت کلیه مفاد فوق الاشاره بلامانع است .
یادآوری 2 : خروج و حمل موارد ضبط شده بدلیل مشکوک بودن به ابتلا به بیماریهای اخطار کردنی ، ممنوع
بوده و بایستی به شیوه مناسب و با رعایت اصول بهداشتی در محل کشتارگاه دفن یا سوزانیده شود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 27 از 134
فصل دوم :
بازرسی بهداشتی گوشت طیور
فهرست صفحه
پرندگان مرده پیش از کشتار ................................................................................................................................................................... 29
لاشه های با خون گیری ناقص................................................................................................................................................................. 29
لاشه های زیر وزن استاندارد .................................................................................................................................................................. 29
گندیدگی لاشه........................................................................................................................................................................................ 30
30...................................................................................................................................... (Oedema) و ادم (Dropsy) آب آوردگی شکم
31.............................................................................................................................. (Ernaciation) لاغری ، (Cachexia) لاغری مفرط
ضایعات پوستی ..................................................................................................................................................................................... 31
بیماری مارک ........................................................................................................................................................................................ 31
32.......................................................................................................................................................................... (Abscesses) آبسه ها
تاول سینه .............................................................................................................................................................................................. 32
کبود شدگی ........................................................................................................................................................................................... 32
قرمزی نوک بال ها ............................................................................................................................................................................... 33
ملانوز .................................................................................................................................................................................................... 33
33................................................................................................................................................................ (Dermatitis) التهاب پوست
لاشه هایی با پوست قرمز ........................................................................................................................................................................ 34
34......................................................................................................... (Overscald) بیش از حد ماندن پرنده در مخزن آب داغ/ اسکالدر
بیماری اورگون ) ...................................................................................................... 34 ) (Green muscle disease) بیماری عضله سبز
شکستگی استخوان ها............................................................................................................................................................................ 35
• شکستگی استخوان همراه با خونریزی ........................................................................................................................................... 35
• شکستگی استخوان بدون خونریزی .............................................................................................................................................. 35
عفونت مایکوپلاسما سینوویه.................................................................................................................................................................. 35
36................................................................................................................................................ (Green leg urease) بیماری پای سبز
عفونت استافیلوکوکی ............................................................................................................................................................................. 36
36.............................................................. ،(Tibial dyschondroplasin) دیسکو ندرو پلازی درشت نی ، (Rickets) نرمی استخوان
36......................................................................................................... (Long slanding) پا و پروزیس ،(Twisted legs) پیچش ساق
عوارض کبدی ......................................................................................................................................................................................... 36
کبد چرب ، سندرم خونریزی .................................................................................................................................................................. 37
37............................................................................................................ (Liver granolomas of turkey) گرانولومای کبد بوقلمون
اختلالات دستگاه تولید مثلی در طیور تخمگذار ...................................................................................................................................... 38
38.................................................................................................................. (Impaction of the oviduct) انباشتگی مجرای تخم بر
38........................................................................................................................................................ (Salpingitis) التهاب لوله رحمی
38.......................................................................................................................................... (Egg peritonitis) پریتونیت ناشی از تخم
عفونت باکتریایی و سپتی سمی ............................................................................................................................................................... 39
39......................................................................................................................................... (Air saculitis) التهاب کیسه های هوایی
لوله تخم بر ........................................................................................................................................................................................... 39
40................................................................................................................................... (Chlamydial inf ection) عفونت کلامیدیایی
عفونت کلسترید یایی ............................................................................................................................................................................ 41
• بوتولیسیم .................................................................................................................................................................................... 41
التهاب قانقاریایی پوست ....................................................................................................................................................................... 41
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 28 از 134
فهرست صفحه
عفونت اشریشیا کلی ................................................................................................................................................................................. 41
42......................................................................................................................................................... (Coli granuloma) کلی گرانولوما
42.......................................................................................................................................................................... (Erysipelas) اریزیپلاس
42................................................................................................................ (Fowl cholera) وبای مرغان ، (Pastevrellosis) پاستور لوز
سالمونلوز .................................................................................................................................................................................................. 43
43................................................................................................................................................... (S. pullorum) • سالمونلا پولوروم
43........................................................................................................................................... (S. gallinarum) • سالمونلا گالینا روم
43.................................................................... (S.typhimurium) و سالمونلا تایفی موریوم (S. enteritidis) • سالمونلا انتریتیدیس
44..................................................................................................................................... (Hydro pricarditis) آب آوردگی آبشامه قلب
عفونت استافیلوکوکوس اورئوس .................................................................................................................................................................. 44
سل ........................................................................................................................................................................................................... 44
44............................................................................................. (yersinia pseudotuberclosis inf ection) عفونت سل کاذب یرسینیا
عفونت های ویروسی .................................................................................................................................................................................. 45
45.............................................................................................................................. (Adenovirus inf ections) عفونت های آدنوویروسی
آبله ماکیان ................................................................................................................................................................................................ 45
46.......................................................................................................................................... (Inf ectious bronchitis) برونشیت عفونی
46................................................................................................................. (Inf ectious laryngo tracheitis) لارنگو تراکئیت عفونی
46....................................................... (Gumboro disease) یا بیماری گامبورو (Inf ectious bursal disease) بیماری بورس عفونی
و بیماری مارک.................................................................................................................................... 46 (Avian leucosis) لکوز پرندگان
بیماری نیوکاسل ........................................................................................................................................................................................ 46
مایکو پلاسموز............................................................................................................................................................................................ 47
عفونت های قارچی.................................................................................................................................................................................... 47
47.................................................................................................................................................................... (Aspergillosis) آسپرژیلوز
48................................................................................................................................................ (Parasitic Inf estations) آلودگی انگلی
تک باخته ها.............................................................................................................................................................................................. 48
48............................................................................................................................................................ (Coccidiosis) • کوکسیدیوز
یا آنترو هپاتیت عفونی ........................................................................ 48 (Histomoniasis) هیستومونیاز ، (Blak head) بیماری سرسیاه
49.............................................................................................................................................................. (Round worms) کرم های گرد
عفونت آسکاریدیاگالی .............................................................................................................................................................................. 49
49............................................................................................................................... (Gape worm)( عفونت سینگاموس تراکه آ(گپ روم
عفونت هتراگیس گالیناروم. ........................................................................................................................................................................ 50
50................................................................................................................................................................. (Tapeworms) کرمهای نواری
تومورها ..................................................................................................................................................................................................... 50
بیماری مارک ............................................................................................................................................................................................ 51
کمپلکس لکوز پرندگان............................................................................................................................................................................... 51
52................................................................................................................................................................... (Contamination) آلودگی
لکه های صفراوی ....................................................................................................................................................................................... 53
افتادن گوشت طیور از خط کشتار و یا وسایل حمل...................................................................................................................................... 53
آلودگی ناشی از ماشینهای پرکنی................................................................................................................................................................ 53
54................................................................................................ Highly Pathogenic Avian Inf luenza (HPAI) آنفلوانزای پرندگان
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 29 از 134
فصل دوم :
بازرسی بهداشتی گوشت طیور
پرندگان مرده پیش از کشتار :
پرندگان مرده نبایستی وارد خط کشتار / فرآوری ویا عرضه شوند ، این گونه پرنده ها در بازرسی قبل از کشتار ضبط
می شوند ، اگر تصادفاً پرندگان مرده در محل بازرسی قبل از کشتار ضبط نشده و وارد خط کشتار شوند، می توان از
روی نشانه های زیر از سایر پرندگان متمایزنمود .
ماهیچه ها در مقایسه با رنگ طبیعی عضلات از قرمزی بیشتری برخوردار بوده ، رگهای تغذیه کننده احشا قطورتر و
لاشه از نظر ظاهری به مشابه لاشه های دارای خونگیری ناقص می باشد .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
لاشه های با خون گیری ناقص:
در لاشه هایی که خون گیری آنها ناقص و نامناسب است ، رنگ لاشه ممکن است به جای حالت رنگ پریده طبیعی ،
برنگ قرمز روشن ویا قرمز آلبالوئی شود . این حالت ممکن است در قسمتهای دیگر یا کل لاشه گسترش داشته باشد و
در ناحیه گردنی از سایر نقاط آشکارتر است .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
لاشه های زیر وزن استاندارد :
1800 گرم ( وزن لاشه کامل آن 1350 تا 1600 گرم ) - الف- بهترین وزن زنده برای کشتار مرغ نیمچه گ وشتی، 2000
است . در صورتی که لاشه های نیمچه گوشتی وزنی کمتر 800 گرم داشته باشند، احتمال آلودگی با عوامل بیماریزا که
مانع از رشد طبیعی شده است ، می باشد.
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
1200 گرم ( وزن لاشه کامل آن 900 تا 1200 گرم ) است . - ب- بهترین وزن زنده برای کشتار جوجه کبابی 1500
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 30 از 134
در صورتی که لاشه های جوجه کبابی وزنی کمتر از 650 گرم داشته باشند، احتمال آلودگی با عوامل بیماریزا که مانع
از رشد طبیعی شده است ، می باشد.
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
ضوابط پرورش ،کشتار، استحصال ، » 87 تحت عنوان /6/16-44/ یادآوری-رعایت کلیه مفاد دستورالعمل 30215
در اینخصوص الزامی است . « بسته بندی و عرضه گوشت جوجه کبابی
گندیدگی لاشه
زمانی که گندیدگی در لاشه پیشرفت نماید ، چشمها تیره و گودرفته ، پاها سخت و سفت ، ماهیچه آن شل ، وارفته و
رنگ تیره تر از حالت طبیعی است ، بوی نامطبوع بیشتر شده و به ویژه در ناحیه مقعد و چینه دان رنگ سبز ظاهر
می شود .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
(Oedema) و ادم (Dropsy) آب آوردگی شکم
آسیت تجمع اضافی مایعات درحفره شکمی است . چنانچه لاشه از سر آویزان شود ، آب آوردگی شکم در ناحیه
مقعد نمایان تر است . ممکن است مقدار زیادی مایع درحفره شکمی جمع شده باشد ک ه این حالت اغلب به
وابسته است . آب آوردگی شکم ممکن (Tumours) و تومورها Eggperitonitis بیماریهای حفره شکمی مانند
است با سایر بیماریهای مزمن همراه باشد . گندیدگی با ظهور رنگ سبز در اطراف مقعد سریعاً به دنبال آب آوردگی
شکم به وقوع می پیوندد . ضمنا ممکن است بافتهای عضلانی تحت تاثیر قرار بگیرند که این حالت بیانگر بروز ادم
عمومی است .
قضاوت
پرندگان مبتلا باید مشخص شده و قبل از تخلیه اندرونه جدا شوند . لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده
و بایستی ضبط شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 31 از 134
(Ernaciation) لاغری ، (Cachexia) لاغری مفرط
تمایز بین فقر غذایی و لاغری مشکل است . اما لاغری معمولا ناشی از بیماری است . زمانی که پرنده غذای کمتری
می خورد و وزن بدن پرنده بر اثر ابتلا به بیماری حاد کاهش می یابد ، لاغری ایجاد می شود . این لاغری ممکن
است چندان آشکار نباشد .
در موارد حاد ، تشخیص راحت است اما مشخص شده که در پایان دوره تخم گذاری ، بسیاری از پرندگان بالغ لاغر
می شوند .
قضاوت :
باید به احشا و حالت چربی (Degenerative) برای یافتن شواهد بیماری و به منظور مشاهده تغییرات تحلیل رونده
اطراف اندامها توجه کرد . اگر تغییرات تحلیل رونده وجود داشته باشد. لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان
بوده و بایستی ضبط شوند .
ضایعات پوستی
ضایعات پوست به دنبال بروز بیماری ها و یا آسیب های فیزیکی مشاهده می شوند این حالات ممکن است در واحد
مرغداری یا در زمان بارگیری ، تخلیه و یا ناشی از صدمات مکانیکی در طی مراحل کشتار و فرآوری باشد.
صدمات پوستی در مرغداری می تواند به علت چنگ زدن پرنده ها به پشت پرنده های دیگر در زمان ترسیدن آنها و یا
در زمان ازدحام پرنده ها ایجاد شود. خراشها ممکن است عفونی شده و احتمالاً موجب لاغری شوند .
قضاوت
اگرآسیب دیدگی موضعی باشد و لاشه در وضعیت خوبی قرار داشته باشد در این صورت بایستی بافت آسیب دیده را
از لاشه جدا نمود و مابقی لاشه قابل مصرف است . اگر وضعیت لاشه نامطلوب باشد، کل لاشه باید حذف شود .
بیماری مارک
شکل پوست در بیماری مارک متورم ، نسبتاً سف ید ، فولیکول های پر بصورت گره ای /ندولار
و ممکن است به یکدیگر متصل شوند . این حالت به ویژه در نزدیکی پرهای (Nodular feather follicols)
بلند گردن و نواحی سینه قابل تشخیص است .
قضاوت
( برای قضاوت به قسمت تومور مراجعه شود)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 32 از 134
(Abscesses) آبسه ها
(Bumble foot) آبسه در طیور کمتر از سایر حیوانات معمول است .آبسه ها در تورم و التهاب بالشتک کف پایی
ایجاد می شود . (Cannibalism) یا در پی نوک زدن به پر یا کانی بالیسم (Breast blister) و تاول های سینه ای
اغلب چرکی ، خشکیده و بی بو است و آبسه به صورت ناقص ، کپسوله یا محدود می گردد.
قضاوت
قسمتهای درگیر در صورتی که موضعی باشند، بایستی حذف شوند . اگر استخوان و یا عضله به طور وسیع متأثر شده
باشند، باید لاشه را بطور کامل حذف نمود .
تاول سینه
تاول سینه ای عارضه رایجی است که در اثر صدمه ( احتمالاً در پی ضربات مکرر) به استخوان سینه ایجاد می شود. این
ضایعه از نظر اندازه متفاوت بوده گاهی ممکن است بزرگ و عفونی گردد و ظاهر آبسه مانند به خود بگیرد .
این ضایعه در پرندگان مبتلا به تورم عفونی غشای مفصلی رایج است .
قضاوت
تورم سینه عفونی توام با خونریزی یا بزرگ شدگی باید حذف شود . ممکن است بافت های متأثر به استخوان جناغ سینه
متصل گردندکه در این حالت قسمت استخوان و بافتهای درگیر باید جدا و حذف شوند . جدا کردن تورم سینه ای
کوچک ، غیر عفونی و فاقد خونریزی را می توان تا پس ازمرحله سرد شدن لاشه به تاخیر انداخت، زیرا قسمتی از
آن ممکن است ناپدید گردد.
کبود شدگی
کبود شدگی لاشه ممکن است در خلال قرار دادن پرنده در قفس ، حمل و نقل، تخلیه پرنده از قفس و یا هنگام از
پاآویختن پرنده ایجاد شود . پوست طیور به شکل غیر مستقیم به ماهیچه زیرین متصل اما به آسانی بین این دو قسمت
فاصله ایجاد می شود . محل کبود شدگی ممکن است قرمز ، آبی ویا سبز رنگ باشد. گستردگی آن بستگی به عمر
زخم دارد. در صورتی که پوست دچار دریدگی شده باشد ممکن است عفونی گردد.
قضاوت
قضاوت باید براساس گستردگی ، ماهیت کبودی و امکان جدا کردن محل ضایعه از سایر بافت ها صورت پذیرد :
• چنانچه کبودی بسیار گسترده بوده و یا خونریزی کشمشی در لاشه فراوان باشد ، لاشه غیر قابل مصرف می باشد .
• چنانچه کبودی موضعی باشد، باید تمام نواحی تحت تاثیر را از لاشه جدا نمود و مابقی لاشه قابل مصرف است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 33 از 134
• چنانچه لاشه از وضعیت مناسبی برخوردار می باشد ، می توان کبودی های سطحی و خفیف و یا با قطری کمتر از
2 سانتی متر را نادیده گرفته و از لاشه جدا نکرد .
• اگر عفونت ثانویه زیر جلدی وجود داشته باشد باید لاشه را بطور کامل حذف کرد .
قرمزی نوک بال ها
قرمزی نوک بال ها ممکن است در نیمچه های گوشتی دیده شود که این امر بیشتر به بال زدن بیش از حد پرنده در
زمان آویختن آن از قلاب مربوط می شود .
قضاوت
فقط در بدترین حالت ، بایستی قسمتهای مبتلا حذف شوند .
(Melanosis) ملانوز
رسوب غیر عادی رنگدانه های سیاه ملانین ممکن است در قسمتهایی از لاشه در همه گونه های پرندگان کشتاری
دیده شود .
قضاوت
نفوذ ملانین و موضعی شدن آن در پوست به ندرت رخ می دهد . با این وجود رسوبات ملانین در سایر قسمتهای لاشه
و اندرونه ها موجب نامناسب شدن این قسمت ها برای مصرف انسان می شود .در صورت رسوب کم ملانین در پوست ،
می توان آن را نادیده گرفت .
(Dermatitis) التهاب پوست
کاهش سطح ایمنی در پرنده با التهاب پوست در گله های درگیر مرتبط است . موارد التهاب پوست در گله های مبتلا
به گامبورو بیشتر است.
التهاب قانق اریایی پوست به طور اولیه در پاها روی می دهد اما در ناحیه پهلوها نیز یافت می شود . باکتری های گروه
استافیلوکوک وکلستریدیوم در بروز این ضایعه نقش دارند .
قضاوت
پرنده های مبتلا باید حذف شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 34 از 134
لاشه های با پوست قرمز
رنگ لاشه نیمچه گوشتی ممکن است به جای حالت رنگ پریده طبیعی ، درکل قرمز روشن دیده شود . عقیده براین
است درصورتی که خروج خون از لاشه پیش از ورود لاشه به مخزن آب داغ کافی نباشد ، این حالت براثر پاسخ
فیزیکی به حرارت ایجاد می شود .
اقدام از کافی بودن زمان خروج خون از لاشه وهمچنین مؤثر بودن بیهوشی اطمینان حاصل کنید .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن باید حذف شوند.
(Overscald) بیش از حد ماندن پرنده در مخزن آب داغ/ اسکالدر
ضایعات ناشی از بیش از حد ماندن پرنده در مخزن آب داغ در پی خیساندن طولانی مدت آن در آب داغ اتفاق
می افتد. پوست متاثر سفید تر از معمول و در ملامسه لزج بوده و به راحتی از عضلات زیر ین جدا می شود .
بدهید . (Pectoral) هرگاه به بیش از حد ماندن پرنده در مخزن آب داغ مشکوک شدید برشی به عضله سینه
در صورتی که ظاهر گوشت به عمق 2 میلیمتر پخته به نظر رسید در این صورت لاشه ، بیش از حد در آب داغ باقی
مانده است .
قضاوت
لاشه و اندرونه هایی را که بیش از حد در آب داغ مانده اند برای مصرف انسان نامناسب در نظر گرفته می شود .
بیماری اورگون ) ) (Green muscle disease) بیماری عضله سبز
می باشد (Oregon disease) بیماری عضله سبز یک نکروز ناشی از کم خونی در عضله عمقی سینه / فوق غرابی
که به طورکلاسیک درگله های پرورشی بوقلمون دیده می شود و ممکن است با فراوانی کمتری در بوقلمون های چاق
، در نیمچه های گوشتی و طیور جوان نیز دیده شود. این عارضه در بوقلمون های ماده معمول تر از نرها می باشد. در
سینه پرنده بیمار ممکن است فرو رفتگی خفیفی ظاهر شود ، همچنین ضایعه می تواند یک طرفه یا در دوطرف باشد .
در عمق عضله درگیر، جراحاتی سبز ، نکروزه یا به صورت ضایعات فیبروزه یافت خواهد شد .
( A light – probe ) شرایط و وضعیت کل لاشه را می توان به راحتی با استفاده از نوعی وسیله وضعیت سنج نوری
به دست آورد . با فرو بردن این وسیله به درون حفره شکمی پرنده در یک اتاق تاریک قسمت درگیر ماهیچه ، سایه ای
ازخود به جا می گذارد .
قضاوت
باید عضله درگیر را برید و از لاشه جدا نمود و مابقی لاشه قابل مصرف است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 35 از 134
شکستگی استخوان ها
شکستگی ها ممکن است پیش از مرگ ایجاد شده باشند ، در این صورت به طور معمول با بروز خونریزی مشخص
می شود. درصورتی که شکستگی پس از مرگ و ناشی از ضربات مکانیکی باشد خونریزی مشاهده نمی شود .
قضاوت
• شکستگی استخوان همراه با خونریزی :
بافتهای مبتلا را باید از لاشه جدا و حذف نمود . در صورت آسیب دیدگی پا ، برش به طور عادی از مفصل انجام
می گیرد ، به گونه ای که مطمئن شویم کل بافتها ی مبتلا از لاشه جدا شده اند .
زمانی که فقط یک لگن آسیب دیده باشد ، استخوان پشت از دم به سمت جلو باید جدا شود ، به طوری که بافتهای
درگیر با دومین برش از سمت جانبی استخوان پشت جدا گردند.
اگر تمام لگن آسیب دیده باشد ، باید آن قسمت را به کمک یک برش از ناحیه ستون مهره و قبل از قسمت
لگن ، جدا نمود .
• شکستگی استخوان بدون خونریزی :
شکستگی استخوان بهمراه پارگی پوست : این ضایعه معمولاً در ماشین پرکنی اتفاق می افتد و درصورت پاره شدن
پوست ، استخوان مبتلا بهمراه عضلات مرتبط باآن را باید از لاشه جدا و حذف نمود . نحوه برش معمولاً مشابه
شرح بالا می باشد .
شکستگی استخوان بدون پارگی پوست: ارزیابی این ضایعه معمولاً به وخامت شکستگی بستگی دارد. اگر چندین تکه
استخوان شکسته وجود داشته باشد، برش باید براساس شرح بالا انجام شود . اگر یک استخوان به صورت مستقیم
شکسته باشد، معمولاً به چنین لاشه هایی اجازه مصرف داده می شود .
ضایعات مفصلی
عفونت مایکوپلاسما سینوویه
عفونت مایکو پلاسما سینوویه ممکن است غشاهای مفصلی مرتبط با مفاصل ، غلاف تاندون ها و بورس ها
را درگیر نماید . در ابتدا ضخیم شدن و ادم دیده می شود اما در ادامه ممکن است مایع (Bursae)
و (Caseous) خامه ای مانند مشاهد ه گردد. در پرندگان مسن تر مایع اکسودا شکل پنیری (Exudate) اکسودای
پرتقالی به خود می گیرد . همچنین در جوجه ها و خروس به طور معمول ضایعات در مجاری تنفسی رخ می دهد اما
این حالت در بوقلمون نادر است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 36 از 134
قضاوت
اگر عفونت عمومی باشد، لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند . در غیر اینصورت
ضایعات موضعی را باید جدا و حذف نمود .
(Green leg urease) بیماری پای سبز
(Vrial arthritis) بیماری پای سبز، ممکن است تورم مفصل ویروسی /(Gastrocnemius) پارگی عضله دوقلو
یا عفونت استافیلوکوکی باشد.
قضاوت
بافت درگیر بایستی جدا و حذف گردد.
عفونت استافیلوکوکی
عفونت موضعی استافیلوکوکی پا ( تورم بالشتک کف پایی) به صورت یک برآمدگی درکف پا بروز می کند که
ظاهراً ناشی از نفوذ جسم خارجی یا کوفتگی در کف پا است . این ضایعه ممکن است عمومی شود و مفاصل و
را درگیر نماید . (Sternal bursa) و از جمله بورس جناغی (Synovial bursa) بورس های سینوویال
قضاوت
درحالت موضعی ، بایستی بافت های درگیر راجدا و حذف نمود . اگر وضعیت عمومی شده باشد، لاشه و اندرونه های
آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
،(Tibial dyschondroplasinsia) دیسکو ندرو پلازی درشت نی ، (Rickets) نرمی استخوان
(Perosis) و پروزیس ،(Twisted legs) پیچش ساق پا
قضاوت
در مواردی که تغییر شکل شدید باشد قسمتهای مبتلا باید از لاشه جدا و حذف شوند و قضاوت برروی مابقی لا شه
بستگی به وضعیت لاشه دارد .
عوارض کبدی
بازرسی کبد در بازرسی اندام های داخلی از اهمیت ویژه ای برخورداراست . زیرا این عضو بیش از سایر اندام ها
ضایعات بیماری را نشان می دهد . کبد در حالت سالم قرمز خرمایی رنگ می باشد. و در موقع بیماری مانند ابتلاء
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 37 از 134
به لوکوز لمفوئید بزرگ و متورم شده وگاهی دانه های ریز خاکستری در آن دیده می شود . در حالت ابتلا ی به
لنفوئید این عضو برنگ قرمز تیره مایل به سبز (که اصطلاحاً برنزه نامیده می شود ) درآمده و همراه باتورم بوده
وپرخونی آن از مهمترین علائم این بیماری می باشد.
قضاوت:
چنانچه کبد بهمراه سایر اندام ها علائم مرضی را نشان دهد لاشه ضبط کلی می شود . درصورتی که فقط درکبد
علائم بیماری مشاهده گردد تنها این عضوضبط گردیده و به لاشه اجازه مصرف داده می شود .
کبد چرب ، سندرم خونریزی
کبد چرب ظاهراً منشاء تغذیه ای دارد . دراینگونه موارد کبد بزرگ ، پرچرب ، دارای بافتی شکننده ( قوام بسیار تردتر
از حالت طبیعی ) و اغلب همراه با خونریزی زیر کپسولی می باشد . ممکن است طولانی مدت
یا با پارگی کبد همراه باشد . ( Long –standing )
قضاوت
اگر لاشه و سایر اندرونه های خوراکی از وضعیت مناسبی برخوردار باشند معمولاً فقط کبد حذف می شود .
(Liver granolomas of turkey) گرانولومای کبد بوقلمون
گرانولومای کبد در بوقلمون نسبتاً رایج است . معمولاً ضایعات گرانولومایی به طور محکم در نسج کبد قرار می گیرند
و شامل توده هایی شبیه کره با رنگ روشن بوده که در مرکزکازئوزه و سخت شده اند . تعداد این ضایعات ممکن
است زیاد باشد ( حدود 20 یا بیشتر ) ، فاقد کپسول بوده یا این که به وسیله کپسول فیبروزه متراکم احاطه می شوند .
قضاوت
اگر لاشه و سایر اندرونه های خوراکی از وضعیت مناسبی برخوردار باشند معمولاً فقط کبد حذف می شود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 38 از 134
اختلالات دستگاه تولید مثلی در طیور تخمگذار
(Impaction of the oviduct) انباشتگی مجرای تخم بر
انباشتگی مجرای تخم بر ممکن است بدون ارتباط با عوارض عمومی ایجاد شود اما احتمال دارد که با پریتونی تی
که در ملامسه لزج و نرم است مرتبط باشد . (Peritonitis)
قضاوت
باید مجرای تخم بر حذف شود، اما لاشه و اندرونه های آن مورد قبول است . در صورت مشاهده پریتونیت ، لاشه و
اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند.
(Salpingitis) التهاب لوله رحمی
التهاب لوله رحمی ممکن است همراه با تجمع مقادیر زیادی زرده غلیظ در لوله تخم بر باشد . همچنین ممکن است
در این حالت عفونت اشریشیا کلی نیز در جوجه ها و جوجه اردک های نابالغ وجود داشته باشد . احتمال دارد که
قالبی سفید ، سخت و پنیری در لوله تخم بر بالغ باشد .
قضاوت
اگر لاشه از وضعیت مناسبی برخوردار باشد، امکان جدا سازی و حذف اندام مبتلا وجود دارد . زمانی که این وضعیت ،
همراه با بوی غیر طبیعی یا عوارض عمومی است ، لاشه و اندرونه های آن برای مصرف انسان نامناسب می باشند .
(Egg peritonitis) پریتونیت ناشی از تخم
پریتونیت ناشی از تخم در مرغ های تخمگذار ، اردک و بوقلمون در پی افتادن زرده آزاد در حفره شکمی و
آلوده شدن آن با اشریشیا کلی یا سایر اجرام ایجاد می شود . این وضعیت نباید با حضور زرده آزاد در حفره
شکمی اشتباه گرفته شود، زیرا ح ضور زرده آزاد در حفره شکمی ممکن است در پرنده سالم و طبیعی نیز رخ دهد
و این دلیلی برای حذف لاشه نمی باشد .
قضاوت
این وضعیت باید در مرحله بازرسی پرنده کامل ، به منظور اجتناب از بازکردن حفره شکمی تشخیص داده شود .
پریتونیت ناشی از تخم معمولاً موجب حذف تمام لاشه می شود اما در موارد مزمن ، زمانی که عوارض عمومی و
بوی غیر طبیعی وجود نداشته باشد ، عضله سینه ، پاها و بالها را می توان جداو مصرف نمود .بایستی دقت نمود تا در
زمان بریدن قطعات مناسب مصرف،چاقو وارد حفره شکمی نشود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 39 از 134
عفونت باکتریایی و سپتی سمی
اشریشیاکلی معمول ترین جرم در عفونت های باکتریایی به شمار می رود . اجرام متداول دیگر شامل گونه ها ی
استافیلوکوکوس ، گونه های پاستور لاوگونه های سالمونلا هستند . عفونت های باکتریایی ممکن است همراه با
عفونت های مایکوپلاسمایی و ویروسی بروز نمایند . در عفونت حاد ممکن است پرنده ها دچار عفونت خونی و
و اندامهای متورم و پرخون (Petechial haemorrhage) درنتیجه خون گیری ناقص ، خونریزی سر سوزنی
شوند. در مراحل بعدی ضایعات مزمن حضور پیدا می کنند. در بازرسی پس از کشتار ، تعیین عامل عفونت با معاینات
ظاهری بسیار مشکل است، زیرا یافته ها بسیار شبیه به هم بوده و ممکن است بیش از یک عامل حضور داشته باشد .
قضاوت
لاشه و اندرونه پرنده مبتلا به عفونت حاد و سپتی سمی حذف می شوند . بهتر است ضایعات چندگانه مزمن را از
مصرف خارج نمود اما می توان صرفا عضو مبتلا به ضایعه مزمن را نیز از لاشه جدا و حذف کرد .
(Air saculitis) التهاب کیسه های هوایی
التهاب کیسه های هوایی واژه ای است که سابقاً بیماریهای متعددی را که به طور دقیق در بازرسی پس از کشتار در
کشتارگاه قابل تشخیص نبودند در بر می گرفت . این بیماری ها شامل
در جوجه ها و بوقلمون ، سپتی سمی ناشی از سالمونلا (Chronic respiratory disease) بیماری تنفسی مزمن
و اشریشیا کلی در تمام گونه ها و سپتی سمی پاستور لای ی در اردک می باشند. ممکن است ضایعات در کیسه های
صفاق،کبد ، لوله تخم بر و سینوس های زیرچشمی مشاهده شوند. ، (Pericardium) هوایی آبشامه قلب
شوند . در (Catarrhal exudate) • کیسه های هوایی ممکن است به ندرت کدر یا دچار اکسودای نزله ای
مراحل بعدی بیماری ای ن امکان وجود دارد که کیسه های هوایی خیلی ضخیم تر شده حاوی اکسودای پنیری
شوند .
• کبد و قلب ، ممکن است یک یا هردو این اندام پرخون شده ، با شکل التهاب فیبرینی چرکی یا فیبروزی آبشامه
توام باشند . حجیم شدن مشخص کیسه آبشامه قلب که حاوی (Perihepatitis) قلب و یا پری هپاتیت
اکسودای موکوسی- چرکی است ، نشانه مشخص سپتی سمی ناشی از سالمونلا انتر یتیدیس می باشد .
لوله تخم بر
التهاب لوله رحمی که با تجمع غیر فعال اکسودای پنیری در لوله های تخم بر مشخص می شود، ممکن است مشاهده
گردد. این وضعیت به ویژه در ار دک متداول بوده اما ممکن است در نیمچه های گوشتی نیز دیده شود . این حالت
نباید با التهاب لوله رحمی پرندگان تخمگذار اشتباه شود ( به مطالب بالا توجه شود).
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 40 از 134
قضاوت
درجدول زیر راهنمای ارزیابی لاشه های دارای ضایعات عفونی درج شده است :
ضایعه قضاوت
لاشه دارای سپتی سمی
التهاب آبشامه قلب
لاشه دارای سپتی سمی
پری هپاتیت
التهاب لوله رحمی
التهاب خفیف کیسه های هوایی ( بدون
تجمع اکسودا)
التهاب کیسه های هوایی با اکسودای نزله ای
( مقدار کم)
التهاب کیسه های هوایی با اکسودای
پنیری
التهاب کیسه ه ای هوایی با اکسودای نزله ای
( مقدار زیاد)
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند.
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند.
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند.
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند.
لوله تخم بر بایستی جدا و حذف شود ، اما لاشه مورد قبول است .
کیسه های هوایی بایستی جدا و حذف شوند ، اما لاشه مورد قبول است .
الف : جدا کردن کیسه های هوایی مبتلا ، اگر کیسه های هوایی ت ر قوه
مبتلا شده باشند، عضله بازو ، عمقی سینه و گردن بایستی جدا و حذف
شوند.
ب: اگر کیسه هوایی شکمی درگیر شده باشند باید کلیه ها نیز جدا و
حذف شوند .
توجه : اگر التهاب آبشامه قلب یا پری هپاتیت نیز وجود داشته باشد .لاشه
و اندرونه های آن باید حذف شوند .
اگر کیسه هوایی ترقوه درگیر شده باشند ، پاها قابل جداسازی و مصرف
هستند .
اگر کیسه هوایی ترقوه درگیر نشده باشند، پاها ، عضله سینه و بال ها قابل
جداسازی و مصرف هستند .
توجه : اگر همچنین التهاب آبشامه قلب ویا پری هپاتیت وجود داشته
باشد . کل لاشه برای مصرف نامناسب است .
(Chlamydial infection) عفونت کلامیدیایی
در (Chlamydia psittaci) واژه ای است که به بیماری حاصل از کلامیدیا پس تاسی (Ornithosis) اورنیتوز
گفته می شود . همه انواع طیور و (Psittacosis) پرنده ها اطلاق می شود، که در انسان و پرندگان پسیتاکوز
پرندگان وحشی به این بیماری مبتلا می شوند، از این رو برای سلامت انسان از راه تنفس ذرات آلوده ، تهدید آمیز
می باشند .
خطر ویژه برای انسان در کشتارگاه و هنگام کشتار و فرآوری اردک مطرح شده است . بیماری از نظر علائم بالینی به
طورمعمول تشخیص داده ن می شود ، اما ممکن است آماس ملتحمه چشم در اردک دیده شود. بیماری ممکن است
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 41 از 134
حادیا مزمن باشد و نشانه های اختصاصی پس از مرگ را نداشته باشد . ضایعات شامل تورم و ضخیم شدن کیسه های
هوایی با اکسودای سفید متمایل به زرد، ذات الریه ، پری هپاتیت و بزرگ شدگی طحال و کبد می باشد .
قضاوت
لاشه های آلوده حذف می شوند . ادربازرسی پیش از کشتار ،نباید اجازه کشتار به پرنده های حساس و بیمار داده
شود.
عفونت کلسترید یایی
• بوتولیسیم :
نیز B و A است . اما تیپ های C بیشتر واگیری های بوتولیسم در طیور، ناشی از کلستریدیوم بوتولینیوم تیپ
می توانند سبب بیماری باشند. علائم بالینی شامل ضعف ، عدم هماهنگی ابتدا در پاها و سپس در بال ها و گردن
می باشد. در پرندگان جوان علائم مشابهی با شکل حاد (Flacid paralysis) و به دنبال آن ، فلجی شل
بیماری مارک دیده می شود .
• التهاب قانقاریایی پوست :
التهاب قانقاریایی پوست بیماری نیمچه های گوشتی است که ناشی از کلستریدیوم سپتیکوم یا کلستریدیوم
می باشد ودر این بیماری پوست و عضلات قانقاریایی هستند . (C. oedematiens) ادماتینز
قضاوت
پرندگان مبتلا باید در مرغداری جداسازی واز ارسال به کشتارگاه خودداری شوند . باید کلیه پرندگان با عفونت
کلستریدیایی حذف شوند .
عفونت اشریشیا کلی
به طور معمول پرندگان باسن 4 تا 12 هفته در معرض عفونت با اشریشیا کلی قرار دارند . همچنین این عفونت ذاتاً
تمایل به توام شدن با مایکو پاسما و تشدی د شدن به وسیله عفونت های ویروسی از قبیل بیماری نیوکاسل
را دارد. (Coccidiosis) یاکوکسیدیوز (Infectious Bronchitis) یا برونشیت عفونی (Newcastle Disease)
در شکل حاد بیماری ، لاشه دچار سپتی سمی شده و همراه آن تورم و احتقان کبد ، طحال و کلیه ها وجود داش ته
و عضلات به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز دیده می شوند . خونریزی های سر سوزنی به شکل وسیعی پخش شده
اما بیشترین وضوح در قلب و چربی های مزانتر است .
،(Extensive serofibrinous pericarditis) ضایعات مزمن شامل التهاب وسیع سرو فیبروزی آبشامه قلب
پری هپ اتیت و التهاب صفاق است . ماده فیبروزه چسبنده ممکن است به سهولت در سطح کبد دیده شود .
اشریشیا کلی می تواند در التهاب کیسه های هوایی و پریتونیت ناشی از تخم نقش داشته باشد . همچنین این میکروب
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 42 از 134
می تواند در تورم مفصل خصوصاً زمانی که بیشترین ابتلا در مفصل خرگوشی است و چرک نیز شکل گرفته نقش
داشته باشد .
قضاوت
درصورت امکان در هرمرحله پرنده های مبتلا را باید جدا نمود . چنانچه ضایعه موضعی باشد، موضع مبتلا را باید
حذف کرد ، از سویی دیگر حذف کلی (لاشه و اندرونه ها ) لازم است ( باقضاوت التهاب کیسه های هوایی مقایسه
شود ).
(Coli granuloma) کلی گرانولوما
احتمالاً کلی گرانولوما نتیجه عفونت قبلی با اشریشیا کلی است . ضایعات کوچک گل کلم مانند و گرانولوماهای
کوچک سفید یا زرد در روی روده ها و روده کور یافت می شوند. این بیماری خیلی معمول نیست .
قضاوت
در حالت مزمن بیماری، در صورتی که لاشه وضعیت مناسبی داشته باشد، فقط روده ها حذف می شوند .
(Erysipelas) اریزیپلاس
اریزیپلاس در اصل یک بیماری بوقلمون است . پرندگان مبتلا سست و بی حال بوده و به ندرت تورم تاج - بینی دیده
می شود . مرغهای بالغ نیز ممکن است مبتلا شوند. در صورت امکان باید پرنده های مبتلا را در بازرسی پیش از
کشتار حذف نمود، اما اگر تصادفاً پرنده های مبتلا کشتارشوند در بازرسی پس از کشتار علائم مشخص سپتی سمی
مشاهده خواهد شد . کبد اغلب بزرگ ،پرخون ،ترد و گاهی دارای رنگ قهوه ای روشن است . روده ها معمولاً
نیزحضور داشته باشد ،آندوکاردیت (Catarrhal entritis) پرخون بوده و ممکن است التهاب نزله ای روده
مزمن دریچه های قلب نیز ممکن است وجود داشته باشد . (Endocarditis)
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
(Fowl cholera) وبای مرغان ، (Pasteurellosis) پاستور لوز
لاشه پرندگانی که مبتلا به پاستورلوز حاد می باشند، پس از کشتار نشانه های آشکار سپتی سمی را نشان می دهند .
خونریزی سر سوزنی وکشمشی به فراوانی یافت شده و به طور گسترده ای پخش هستند . کبد ممکن است متورم و
حاوی کانونهای کوچک و متعدد نکروز باشد . ریه بوقلمون شدیدتر از ریه مرغ و خروس مبتلا شده ، ریه ها
معمولاً مبتلا به ذات الریه می شوند . ترشحات بینی و چشم نیز ممکن است دیده شود . عفونت مزمن با مشاهده
اکسودا ، چرک یا ضایعات نکروز موضعی مشخص شده ممکن است مجاری تنفسی ، ریه ها ، مفصل خرگوشی ،
بورس جناغی ، پاها ، حفره صفاقی و لوله تخم بر را نیز مبتلا نماید . کبد ممکن است به رنگ زرد یا سیاه همراه با
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 43 از 134
نواحی نکروزه مشاهده شود . سر ، تاج و ریش نیز ممکن است متورم شوند ، گاهی تنها ضایعه قابل مشاهده آبسه
در ریش است .
قضاوت
می توان ضایعات موضعی مزمن را از لاشه جدا و حذف نمود ، اما در موارد حاد یا عفونت عمومی ، لاشه و
اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
سالمونلوز
سالمونلوز یکی از بیماری های طیور است ک ه در پی عفونت باکتری های گروه سالمونلا ایجاد می شود . بزرگترین
عوامل ایجاد کننده مسمومیت غذایی هستندکه فاقد نشانه های بالینی می باشند . (Carrier) نگرانی ، طیور حامل
و سالمونلا تایفی موریوم (Salmonella enteritidis) از جمله این عوامل می توان سالمونلا انتریتیدیس
و (S. pullorum) را نام برد . بیماری اختصاصی طیور ناشی از عفونت سالمونلاپولوروم (S.typhimurium)
است. (S. gallinarum) سالمونلا گالیناروم
: (S. pullorum) • سالمونلا پولوروم
سالمونلا پولوروم عامل بیماری پولوروم یا اسهال سفید باکتریایی است . در طیور بالغ در شکل حاد، کبد بزرگ شده
دارای کانونهای متعدد نکروزه واکسودای فیبرینی است . قلب بزرگ شده ، شکل اصلی خودرا از دست می دهد .
طحال ترد ، واجد کانونهای نکروزه بوده و کلیه ها نیز بزرگ شده اند.
در شکل مزمن بیماری که بیشتر دیده می شود، التهاب حاد یا مزمن آبشامه قلب خودنمایی می کند و تخمک ها
بی رنگ ، کوچک و گاهی کیستی می شوند .
: (S. gallinarum) • سالمونلا گالینا روم
در مرغهای بالغ می شود . (Fowl typhoid) سالمونلا گالینا روم موجب بیماری سپتی سمی شدید ، حصبه مرغان
کبد دارای ظاهر مشخص برنزه است .
(S.typhimurium) و سالمونلا تایفی موریوم (S. enteritidis) • سالمونلا انتریتیدیس
در عفونت های ناشی از سالمونلا انتریتیدیس و سالمونلا تایفی موریوم عموماً ضایعات مشخصی را نشان نمی دهند . در
برخی موارد ناشی از عفونت با سالمونلا انتریتدیس، ممکن است التهاب آبشامه قلب ، تورم پرده کبد و التهاب
کیسه های هوایی وجود داشته باشد .
قضاوت
پرنده های مبتلا باید در محل بازرسی ،پیش از تخلیه اندرونه ها از بقیه پرندگان جدا و حذف شوند . اگر بیماری در
محل بازرسی اندرونه ها تشخیص داده شد، لاشه و اندرونه ها از خط کشتار حذف می شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 44 از 134
(Hydro pricarditis) آب آوردگی آبشامه قلب
نباید آب آوردگی آبشامه قلب با عفونت اشریشیا کلی یا سالمونلا انتریتیدیس اشتباه گرفته شود. در این حالت مایعات
اضافی وجود دارد اما این مایعات حال چسبندگی ندارند ، در ضمن پرده آبشامه قلب سفید و ضخیم است .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
عفونت استافیلوکوکوس اورئوس
عفونت با استافیلوکوکوس اورئوس نسبتاً معمول بوده، به ویژه پس از سپتی سمی به اشکال مزمن مانند تورم مفاصل،
و غیره با تظاهراتی نظیر مفاصل متورم و پشت خمیده بروز می نماید . سپتی سمی (Synovitis) سینوویت
استافیلوکوکی که در پرندگان مسن تر رخ داده با بروز ذات الریه ، ضایعات کانونی در کبد و گاهی تورم مفصل
مشخص می شود . احتمال همراه بودن این میکروب با سایرعوامل بیماری زا نیز وجود دارد. حالات اختصاصی عفونت
و التهاب قانقاریایی (Infectious breast blisters) استافیلوکوکی شامل : آبسه کف پایی و تاول سینه ای عفونی
پوست می باشد .
قضاوت
به مطالب قبل رجوع شود .
سل
سل معمولاً پرندگان مسن تر را درگیر می کند ، در این بیماری ضایعات معمولاً در کبد، کلیه ها،مجاری روده و مغز
استخوان دیده می شود . ضایعات به صورت اشکال نامنظم ، ندول های سفید متمایل به خاکستری با اندازه های
متفاوت از حدود سر سوزن تا توده های بزرگ یافت می شوند .
جراحات سلی ممکن است از بافت هایی که آنها را احاطه نموده سر باز کنند و د ر صورتی که از وسط برش داده
شوند، ندول های سخت با ظاهری خشک وپنیری نمایان می شوند . اگر استخوان های طویل از طول شکافته شوند،
ممکن است ندولهای کروی کوچک در مغز استخوان یافت شوند .
قضاوت
لاشه و اندرونه های آن غیر قابل مصرف انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
(yersinia pseudotuberclosis infection) عفونت سل کاذب یرسینیا
عفونت سل کاذب یرسینیا موجب بروز نشانه های مشابه وبای مرغان می شود . شکل مزمن بیماری ممکن است در
کشتارگاه دیده شود . این یافته ها شامل ضایعات پنیری شکل شبیه جراحات سلی درکبدو طحال و گاهی در ریه
می باشد ، همچنین التهاب شدید روده نیز ممکن است حضور داشته باشد.
قضاوت
باید کلیه پرندگان مبتلا حذف شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 45 از 134
عفونت های ویروسی
عفونت های ویروسی احتمالاً به تنهایی در بازرسی پس از کشتار جلب توجه نمی کنند . این عفونت ها اغلب در
همراه با عفونتهای باکتریایی یا مایکو پلاسمایی (Multifactorial diseases) تعدادی از بیماریهای چند عاملی
در طیور دیده می شوند .
قضاوت
باید حذف شوند. از طرفی ، (Viraemia) تمام پرندگان مبتلا به عفونت های حاد و ویرمی / حضور ویروس در خون
لاشه هایی که برای مصرف مناسب هستند، با ید قبل از برش ضایعات موضعی ضبط شوند . درصورتی که عفونت
ثانویه باکتریایی حضور داشته باشد ، جهت قضاوت به فهرست اقدامات ارائه شده در خصوص عفونت های باکتریایی
مراجعه شود .
(Adenovirus infections) عفونت های آدنوویروسی
عفونت های آدنوویروسی گسترش وسیعی داشته و گونه های پرندگان اهلی در همه سنین نسبت به این عفونت ها
حساس می باشند . این عفونتها به طور اختصاصی با عوارضی از قبیل سندرم کاهش تخم مرغ ، تورم روده توام با
خونریزی در بوقلمون و بیماری طحال مرمری مرتبط هستند ، همچنین آدنوویروس ها ممکن است به عنوان عام ل
بیماریزای ثانویه با سایر بیماری های ویروسی از قبیل گامبورو و بیماری تنفسی توام باشند .
(Tenosynovitis) نشانه های بالینی در پرندگان زنده شامل اسهال ، عوارض تنفسی، التهاب تاندون و غلاف آن
،کندی رشد و لاغری مفرط و در طیور تخمگذار کاهش تولید تخم مرغ می باشد .
آبله ماکیان
آبله ماکیان درتمام سنین مرغ و بوقلمون دیده می شود . پوست در قسمت های فاقد پرسر، درگیر می شود . جراحات
دیفتری مانند ممکن است در دهان وجود داشته باشد و از نای به ریه ها گسترش یافته ، حتی سایر قسمت های پرنده را
نیز درگیرکند .
قضاوت
در حا لت شدید بعلت لاغری مفرط ، لاشه و اندرونه ضبط کلی می شود . ولی در موارد ضعیف بیماری با برداشت
قسمتهای آلوده به بقیه لاشه اجازه مصرف داده شده ولی اندرونه ضبط می گردد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 46 از 134
(Infectious bronchitis) برونشیت عفونی
برونشیت عفونی ، نوعی بیماری تنفسی است که منجر به بروز ضایعات در نای وکیسه های هوایی می شود . برخی از
ایجاد می کنند. این بیماری می تواند به شکل خفیف بروز نماید به (Nephritis) سویه های این ویروس ، نفریت
طوری که پرنده فقط برای چند روز بی اشتها شده و تولید تخم مرغ نیزکاهش می یابد . همچنین در این حالت
کیفیت پوسته تخم مرغ نیز دچار مشکل می شود. این بیماری ممکن است با عفونت اشریشیا کلی نیز همراه باشد .
(Infectious laryngo tracheitis) لارنگو تراکئیت عفونی
لارنگوتراکئیت عفونی نوعی بیماری تنفسی است که بخش های فوقانی دستگاه تنفسی را درگیر می کند . بسیاری از
موجب انسداد (Plugs ) گله های بیمار ، دچار سرفه می شوند . بافت پوششی نای متورم شده ، ممکن است پلاگ ها
قسمتهای بالاتر نای و در نهایت خفگی شوند .
(Gumboro disease) یا بیماری گامبورو (Infectious bursal disease) بیماری بورس عفونی
شکل بالینی بیماری بورس عفونی یا بیماری گامبورو درگله های گوشتی واگیری سریع و تلفات معنی داری به دنبال
در پرنده مبتلا بزرگ و ملتهب می شود . این بیماری (Thebursa of fabricious ) دارد. بورس فابریسیوس
احتمالاً با خونریزی در قسمت های پائین مجاری گوارشی و روده کور همراه است . کلیه ها رنگ پریده و ممکن
است لبه های کبد نیز رنگ پریده باشند . به دلیل ضعف ایمنی ، پرندگان مبتلا نسبت به سایر بیماریها حساس شده ،
ممکن است دچار عفونت ثانویه باکتریایی شوند .
و بیماری مارک (Avian leucosis) لکوز پرندگان
قضاوت
به قسمت تومور مراجعه شود .
بیماری نیوکاسل
قضاوت
در مراحل اولیه به لاشه اجازه مصرف داده می شود ولی در مراحل پیشرفته لاشه واندرونه ضبط کلی می گردد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 47 از 134
مایکو پلاسموز
مایکو پلاسما در بروز برخی از بیماریهای طیور نقش دارد . این میکروب ، مکرراً با عفونت های باکتریایی و احتمالاً
ویروسی همراه می شود .
موجب تورم کیسه های هوایی و سینوویت (Mycoplasma galicepticum ) مایکو پلاسما گالی سپتیکم
می شود . در بوقلمون های مبتلا ، التهاب نزله ای سینوس فوق چشمی و در موارد پیشرفته چرک غلیظ متمایل به زرد
در سینوس های متورم مشاهده می شود . در بیماری مزمن تنفسی ماکیان اهلی، مایکو پلاسماگالی سپتیکم اغلب با
ویروس و باکتری هایی از قبیل اشریشیا کلی همراه است.
سینوویت عفونی طیور در اثر عفونت مایکو پلاسما سینوویه ایجاد می شود . این مایکو پلاسما همچنین سبب تورم
کیسه های هوایی نیز می شود .
و خم شدن پاها نیز ممکن است در بوقلمون های مبتلا دیده شود . (Oesteo dystrophy) استئودیستروفی
قضاوت
قضاوت بستگی به وضعیت لاشه دارد و دامنه آن از حذف موضعی تا ضبط کلی لاشه و اندرونه ها ، به دلیل نامناسب
بودن از نظر مصرف برای انسان متغیر است ( در مورد ضایعات موضعی وخونی به قسمت قضاوت در موردکیسه های
هوایی توجه شود) .
عفونت های قارچی
(Aspergillosis) آسپرژیلوز
عفونت با گونه های آسپرژیلوس ، ممکن است در تمام گونه های طیور مشاهده شود . واگیری های شدید با ضعف
مدیریتی مرتبط است .
سفید (Nodular plaques) در این بیماری معمولاً دستگاه تنفسی درگیر می شود. در این حالت پلاک های ندولار
یا زرد رنگی در آن تشکیل شده، ممکن است این پلاک ها به یکدیگر متصل شوند . اجسام
ممکن است در بیشتر اشکال عمومی عفونت حضور داشته (Green , fructating bodies) شکننده سبز رنگ
باشندکه گاهی منجر به سپتی سمی یا لاغری می شوند .
عفونتهای همزمان متدوال بوده ، ممکن است تورم پرده صفاق با عفونت آسپرژیلوزی همراه شود .
قضاوت
در موارد تورم وسیع کیسه های هوایی که همراه با لاغری یا سپتی سمی است لاشه و ا ندرونه های آن غیر قابل مصرف
انسان بوده و بایستی ضبط شوند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 48 از 134
در کیسه های هوایی مشاهده (Caseous casts) در صورتی که در لاشه مبتلا تعداد کمی پلاک یا قالب پنیری
شود ، احشا که شامل ریه ها نیز می باشد باید نامناسب در نظرگرفته شوند ، اما لاشه یا گوشت لاشه ق ابل مصرف
است .
این قضاوت براسا س جدول مربوط به قضاوت تورم کیسه های هوایی انجام می گیرد .
(Parasitic Infestations) آلودگی انگلی
تک باخته ها
: (Coccidiosis) • کوکسیدیوز
ایجاد می شود . از میان گونه های (Eimeria) کوکسیدیوز در طیور عمدتاً در پی عفونت با گونه های آیمریا
و (E.necatrix) آیمریا نکاتریکس ، (E.tenella) مختلف آیمریا سه گونه اهمیت بیشتری دارند، آیمریا تنلا
.(E.acervulina) آیمریا آسرو لینا
کوکسیدویوز روده کور عمدتاً در پرندگان جوان رخ می دهد که عامل آن آیمریا تنلا است و در موارد حاد ، روده
کور ، پراز خون می شود . در شکل مزمن ، روده کور در اثر تجمع توده های پنیری قرمز تیره و متورم می شود .
کاهش مشخص در مصرف غذا همراه با اسهال خونی ، کزکردگی ، لاغری و تلفات بالا از دیگر نشانه های این
بیماری است .
کوکسیدیوز روده ای که در پرندگان مسن تر رخ می دهد ناشی از عفونت با آیمریا نکاتریکس و آیمریا آسرولینا
است . کاهش وزن وهمچنین کاهش مصرف غذادر پرندگان مبتلا وجود دارد ، همچنین مبتلایان دچار کزکردگی و
کسالت می شوند و تولید تخم مرغ نیزکاهش می یابد .
قضاوت
در تمام موارد معمولاً لاغری مشهود بوده ، لازم است لاشه و اندرونه ضبط شوند .
یا آنترو هپاتیت عفونی (Histomoniasis) هیستومونیاز ، (Blak head) بیماری سرسیاه
سرسیاه یک بیماری ویژه عمدتاً در بوقلمون است اما مرغ ها نیز ممکن است به آن مبتلا شوند . نشانه های شدید
است فقط در بوقلمون دیده (Histomonas meleagridis) بیماری ناشی از عفونت هیستوموناس مله اگریدیس
می شود . پرندگان مبتلا بی اشتها شده نشانه های عدم تعادل را ازخود نشان می دهند. این پرنده ها ضعیف شده ، بالها و
دم آنها پایین می افتد ( به صورت آویزان و شل ). در مدفوع بوقلمون قطرات زرد سولفوری کاملاً مشهود است . در
شکل حاد بیماری مرگ سریع روی می دهد اما در پرندگان مسن تر یک حالت تحلیل رونده مزمن دیده می شود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 49 از 134
سیانوز یا سیاه شدن ریش و پوست سر ممکن است ایجاد شود ( دلیل نام سرسیاه )، امااین حالت در ادامه بیماری تداوم
ندارد. نواحی دایره ای مشخص نکروزکانونی در کبد یافت می شود . به تدریج از شدت این ضایعات کاسته می شود و
نواحی زرد تا سبز مایل به زرد با حاشیه متمایل به خاکستری که ممکن است به طور عمقی به داخل کبدگسترش یافته و
نفوذ کنند دیده می شود . یک یا دو روده کور ممکن است خیلی بزرگ و دیواره آنها ضخیم شود ، همچنین
روده های کورگاهی حاوی توده های پنیری تیره هستند .
قضاوت
به وضعیت ظاهری لاشه بستگی دارد .
(Round worms) کرم های گرد
و سینگاموس تراکه آ (Ascaridia galli – lineate) ( کرمهای گرد طیور شامل آسکاریدیاگالی ( لینه آتا
می باشند . (Hetrakis gallinarum ) و هتراکیس گالیناروم
عفونت آسکاریدیاگالی
اسکاریدیا گالی ( لینه آتا ) کرمی سفید متمایل به زرد است که در روده کوچک ماکیان و بوقلمون یافت می شود . در
تورم روده ت وام با خونریزی ، / (Haemorrhagic entritis) عفونت شدید موجب آنتریت هموراژیک
کم خونی ، اسهال و لاغری شده ، حتی ممکن است موجب انسداد کامل روده شود .
قضاوت
پرندگان لاغر باید حذف شوند .
(Gape worm)( عفونت سینگاموس تراکه آ(گپ روم
در نای ماکیان یا بوقلمون زندگی می کند . کرمهای جوان به نایژه های بزرگ تر مهاجرت کرده ، سپس در نای به
غشای مخاطی متصل می شوند وخون می مکند ، به همین دلیل رنگ آنها قرمز است . در آلودگی شدید ممکن است
موجب ذات الریه و تورم نزله ای نای شوند . پرندگان جوان تر بسیار آسیب پذیر بوده ، نشانه های کاملاً آشکار
بیماری را که بلع هوا با دهان باز شاخص آن است نشان می دهند. در این حالت پرنده مبتلا با منقارکاملاً باز به صورت
بریده بریده نفس می کشد .
قضاوت
پرندگان لاغر و یا لاشه های دچار کم خونی شدید باید حذف شوند . از طرف دیگر ضبط موضعی قسمتهای درگیر
در سایرین لازم است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 50 از 134
عفونت هتراگیس گالیناروم
هتراکیس گالیناروم در روده کور ماکیان و بوقلمون یافت می شود . اهمیت آن به عنوان حامل تک یاخته انگلی
هیستوموناس مله اگریدیس در بوقلمون وماکیان است .
قضاوت
پرندگان لاغر باید حذف شوند (به قضاوت در مورد سرسیاه در صفحات پیشین توجه شود ).
(Tapeworms) کرمهای نواری
سه کرم نواری مهم در طیور عبارتند از :
(Davainea proglottina) • داوااینه آ پروگلوتینا
(Raillietina tetragona) • رایلی تینا تتراگونا
. (Raillietina echinobothride) • رایلی تینا اکینو بوتریدا
داوااینه آ پروگلوتینا در دوازدهه ماکیان ، رایلی تینا تتراگونا در روده کوچک ماکیان ، کبوتر و بوقلمون و رایلی تینا
اکینو بوتریدا در روده کوچک ماکیان و بوقلمون زندگی می کنند . داوااینه آ پروگلوتینا از بقیه بیماریزاتر بوده ،
موجب تورم روده توام با خونریزی می شود . این حالت ممکن است در آلودگی شدید با دو گونه کرم دیگر نیز
مشاهده می شود.
می شود، (Nodular tapeworm disease) همچنین رایلی تینا اکینوبوتریدا موجب بیماری ندولی کرم نواری
که به واسطه نفوذ کرم به درون مخاط دوازدهه ایجاد می شود . گره ها (ندول ها) در این بیماری خیلی شبیه به گره
های سلی هستند . ضایعات محدود به روده ها است که این حالت در سل غیر معمول است ، همچنین در صورت باز
کردن روده ها معمولاً کرمهای نواری کوچک از درون ضایعات آویزان می باشند .
قضاوت
فقط پرندگان را که لاغر شده اند حذف کنید .
تومورها
تومورهای لنفاوی معمول ترین تومورها در بین تومورهای شناخته شده متدوال ، به شمارمی روند که این تومورها
همراه با بیماری مارک می باشند . سیستم تولید مثل به خصوص تخمدان ، معمول ترین محل شکل گیری تومور
است. سایر اندام ها که اغلب مبتلا می شوند ، شامل کبد ، طحال، کلیه و مجاری گوار شی است . تمایز تومورهای
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 51 از 134
خوش خیم از بدخیم در کشتارگاه مشکل است هرچند به طور معمول تومورها در طیور بدخیم هستند و ممکن است
هر قسمت از بدن را مبتلا نمایند .آسیت ( تجمع آب در حفره بطنی ) اغلب همراه با تومورهای احشایی است .
قضاوت
تومورها اگر وسیع نباشند برداشته شده و به لاشه اجازه مصرف داده می شود . در غیر اینصورت لاشه و اندرونه
ضبط کلی می شود .
بیماری مارک
(Herpes virus) بیماری مارک در مرغ و گاهی بوقلمون دیده می شود و عامل مسبب آن نوعی هرپس ویروس
است . بیماری ممکن است در یک یا چند عضو زیر شامل چشم ،پوست ،احشا یا اعصاب دیده شود . ضایعات
احشایی ممکن است اعضای دیگر رامبتلا نمایند اما ضایعات عمدتاً در تخمدان ،بیضه ها ،قلب ،کبد،پیش معده و
کلیه ها نیز مشاهده می شود.
درشکل حاد بیماری ،نفوذ تومور لنفوئیدی در غدد جنسی ، ریه ها ،قلب ،عضلات و پوست به وقوع می پیوندد .دراین
حالت ،مرگ با نشانه های کم یا بدون بروز نشانه خاص روی می دهد و میزان مرگ ومیر بیشتر از تلفاتی است که
در تومورهای کوچک لنفاوی احشا دیده می شود.
درشکل مزمن ،تومورهای لنفاوی بزرگتر ،رنگ پریده و دارای پراکندگی بیشتر می باشند. همچنین دورتا دور تومور
محدود شده است . در پاره ای از موارد ،اعصاب به طور واضح بزرگ شده و رنگ آنها از سفید به خاکستری یا
زرد تغییر می یابد .
(Sciatic) سیاتیک ، (Brachial nerve) اعصابی که به طور مشخص درگیر می شوند، شامل عصب بازویی
بوده ، اغلب فلجی در شکل کلاسیک بیماری با درگیری عصب سیاتیک (Coeliac plexus) شبکه شکمی
مشاهده می شود .
قضاوت
لاشه و اندرونه ها برای مصرف انسان نامناسب می باشند .
(Avian leucosis complex) کمپلکس لکوز پرندگان
کمپلکس لکوز پرندگان تعدادی از بیماری های پرندگان را در بر می گیرد که به واسطه تکثیر گویچه های سفید خون
مشخص می گردند. ضایعات لکوز و بیماری مارک ممکن است بسیار شبیه باشند .چهار شکل از بیماری تشخیص داده
شده است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 52 از 134
را در بر (Cloacal bursa) • لکوز لنفوئید : تومورها تقریباً به طور یکسان کبد ، طحال و بورس کلواک
می گیرد .این تومورها نرم ، صاف و درخشان هستند و در برش دارای سطحی خاکستری تا سفید کرم مانند
یا منتشر بوده ، در مراحل پایانی ممکن است کبد مبتلا شدیداً (Nodular) می باشند . تکثیر ممکن است گره دار
بزرگ شود .
ضایعات ممکن است گره دار و یا منتشر باشند. شکل منتشر معمولاً کبد ، :(Myeloid leucosis) • لکوز میلوئید
طحال و کلیه ها را مبتلا کرده که با نفوذ سلولی و تغییر رنگ این اندامها به رنگ متمایل به خاکستری همراه
است . اندام های مبتلا ممکن است ظاهری دانه دار یا رگه رگه داشته باشند .
اریترولکوز،شاخص ترین ضایعه را در کبد وطحال بزرگ شده ایجاد :(Erythro leucosis) • اریترو لکوز
می کند . درحالی که کلیه ها عوارض کمتری نشان می دهند . رنگ اندام های مبتلا معمولاً قرمز آلبالویی تا
قهوه ای تیره بوده ، ممکن است خونریزی نیز مشاهده شود.
این بیماری با ضخیم شدن استخوان های طویل که از دیافیز شروع می شود (Osteopetrosis) • استئوپتروز
خودرا نشان می دهد. در ملامسه و بازرسی ،استخوان ساق پا ضخیم تر و صاف تر از حالت طبیعی است .
قضاوت
لاشه و اندرونه ها برای مصرف انسان مناسب نمی باشند.
(Contamination) آلودگی
آلودگی لاشه ها و تجهیزات ممکن است در نتیجه پارگی چینه دان پر که حاوی مواد با بوی ترش هستند، در طول
مراحل کشتار ایجاد شود. با جدا کردن پرندگان آلوده از سایر اعضاء گله در محل بازرسی می توان از این وضعیت
جلوگیری کرد. به عنوان مثال می توان بوقلمون های آلوده را از سایر پرندگان که سالم هستند جدا ساخته ، در محل
دیگری اندام آلوده را قبل از تخلیه اندرونه ها قطع و جدا نمود .
قضاوت
1. آلودگی در محلی که پوست بریده می شود یا عضله در معرض محیط خارج قرار می گیرد . به طور مثال
برش مقعد و یا نواحی گردن ، در این حالت سطوح آلوده باید برش داده جدا شوند .
2. معمولاً چنانچه بلافاصله پس از وقوع آلودگی ،پوست آلوده را با پاشیدن آب بشوییم ، آلودگی برطرف
می شود. آب پاشی باید با فشار کم اما حجم زیاد همراه باشد .
3. آلودگی خفیف حفره درونی لاشه را می توان با استفاده از آب پاشی ، در حالتی که لاشه در وضعیت
عمودی است برطرف کرد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 53 از 134
4. آلودگی ظاهری حفره درونی لاشه موجب نامناسب شدن تمام لاشه و اندرونه ها برای مصرف می شود ،
هرچند که ممکن است در مواردی با جدا کردن گردن لاشه ، بال، فیله ، در شرایط بهداشتی این قسمت ها
قابل مصرف باشند .
5. کبد و قلب آلوده همواره برای مصرف انسان نامناسب می باشند .
6. گوشت لاشه و اندرونه های آلوده با آلودگی عمومی ناشی از مواد مدفوعی ،صفرا،گریس،ضدعفونی کننده ها
و غیره برای مصرف انسان نامناسب می باشند .
لکه های صفراوی
هرقسمت از لاشه و اندرونه ها که با صفرا آلوده شده باشند باید بریده و جدا شوند .
افتادن گوشت طیور از خط کشتار و یا وسایل حمل
قضاوت
• افتادن لاشه یا هر بخشی از اندرونه ها بر روی زمین یا هر سطح بالقوه آلوده ، لا شه و اندرونه ها برای مصرف
انسان نامناسب می باشند .
• افتادن قسمتهایی از لاشه طیور یا گوشت طیور بی استخوان برروی زمین یا هر سطح بالقوه آلوده موجب می شود
تا آن قسمت ها برای مصرف انسان نامناسب در نظر گرفته شود .
آلودگی ناشی از ماشینهای پرکنی
تنظیم کردن صحیح و دقیق ماشینهای پرکنی فوق العاده مهم است تا بتوان اکثر پرها را از لاشه کند، به نحوی که
لاشه آسیب نبیند درصورتی که درست تنظیم نشده باشد، می تواند سبب پاره شدن پوست یا حتی شکستن بال شود.
قضاوت
درصورتی که ماشین های پرکنی منجر به پارگی پوست شوند و بافتهای عضلانی زیر آن در معرض محیط قرار گیرد
در این حالت ، باید قسمتهای آلوده را از لاشه جدا و حذف نمود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 54 از 134
Highly Pathogenic Avian Influenza (HPAI) آنفلوانزای فوق حادپرندگان
باتوجه به اهمیت بیماری وسرعت بسیار بالای انتشار آن و همچنین بدلیل تهدید حیوانات و جعمیت انسانی به خطر
همه گیری وسیع بیماری، درذیل به تشریح بیماری و نحوه اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای مربوط پرداخته می شود.
تعریف بیماری و اهمیت آن:
آنفلوانزا از سال های دور به عنوان بیماری ویروسی واگیری بسیار بالایی دارد، شناخته شده است . با توجه به تنوع
حیوانات حساس به بیماری ، انتقال ویروس به وسیله پرندگان مهاجر، مشترک بودن بیماری بین انسان و حیوان، ماهیت
ویروسی بیماری و توانایی تغییر و جهش ویروس، پیشگیری و کنترل بیماری کار دشواری است.
A دارد، گونه C و B و A است و سه گونه (orthomyxoviridae) ویروس آنفلوانزا از خانواده ارتومیکسوویریده
علاوه برپرندگان، اسب و خوک، انسان را هم می تواند مبتلا کند.
مشخص N و H انواع زیر گونه های این ویروس، با توجه به وجود دو نوع آنتی ژن در سطح آن، با ترکیبی از حروف
شناخته شده است؛ ترکیب متنوع N و 9 نوع آنتی ژن H تاکنون 16 نوع آنتی ژن . H5N و 2 H7N می شوند؛ مانند 7
. H5N این تعداد با هم، 256 زیر گونه را تا امروز به وجود آورده است که بعضی از آنها بسیار بیماری زا هستند مانند 1
مخازن ویروس آنفلوانزا:
-1 پرندگان وحشی و آبزی به ویژه اردک های وحشی می توانند بدون بروز نشانه های بیماری، ویروس را با خود
حمل کنند ، در آن تغییرات آنتی ژنی به وجود آورند و سپس به سایر پرندگان انتقال دهند.
ویروس در دستگاه گوارش پرندگان آبزی به طور طبیعی وجود دارد و از راه مدفوع دفع می شود . مهاجرت های
منطقه ای و جهانی این پرندگان، نقش مهمی در انتشار بیماری ایفا می کند.
-2 خوک، مخزن و انتقال دهنده مهم ویروس آنفلوانزا به پرندگان و انسان است؛ در دستگاه تنفس این حیوان،
دو نوع گیرنده برای دریافت ویروس پرندگان و انسان وجود دارد . این حیوان توانایی ایجاد تغییر آنتی ژنی در
ویروس را هم دارد . (این تغییرات می تواند یک زیر گونه ملایم ویروس را از نظر بیماری زایی، به نوع حاد با
قدرت بیماری زایی بالا تبدیل کند).
میزبان های ویروس آنفلوانزا:
تقریباً تمام پرندگان نسبت به ویروس آنفلوانزا حساس هستند؛ اما مرغ و خروس، بوقلمون ، شترمرغ، کبوتر،
قرقاول، کبک، اردک، بلدرچین و پرندگان زینتی (مانند طوطی، سهره و مینا) از بقیه حساس ترند؛ در این میان حساسیت
بوقلمون از همه بیشتر است. انسان هم از جمله میزبان های ویروس آنفلوانزا به شمار می آید.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 55 از 134
راه های انتقال و انتشار ویروس بیماری در جمعیت طیور:
• تماس با مدفوع پرندگان وحشی، به ویژه پرندگان آبزی مهاجر.
• تماس با طیور آلوده که ویروس را از راه مدفوع و ترشحات چشم و بینی دفع می کنند.
• کفش، لباس، دست آلوده، تجهیزات آلوده ، قفس حمل طیور زنده و ... .
• آب ، فاضلاب و هوای آلوده به ذرات حاوی ویروس
• بستر و کود آلوده ( یک گرم کود آلوده به ویروس می تواند یک میلیون پرنده را آلوده کند)
• دان و مواد خوراکی آلوده شده با مدفوع و ترشحات طیور.
• رفت و آمد افراد بدون رعایت اصول بهداشتی لازم.
• جوندگان، سگ، گربه و تا حدودی مگس که به عنوان ناقلان مکانیکی ویروس مطرح هستند.
• وسایل نقلیه ضد عفونی نشده
• وجود تخم مرغ های ترک خورده در دستگاه های جوجه کشی که آلودگی را در هچری به جوجه ها منتقل
می کنند.
• جوجه ریزی در سالن های آلوده قبل از پاکسازی و ضدعفونی کامل آن ها
• وجود خوک در مجاورت پرندگان بیمار
• بازار عرضه پرندگان زنده و نمایشگاه پرندگان که محل تجمع گونه های مختلف است.
• پرکنی و کشتار طیوربیمار
مقاومت و حساسیت ویروس آنفلوانزا :
• در آب 22 درجه سانتی گراد به مدت 4 روز و در دمای صفر درجه بیش از 30 روز مقاومت می کند.
• در مدفوع در دمای 4 درجه به مدت 30 تا 35 روز و در دمای 20 درجه سانتیگراد، 7 روز زنده می ماند.
• ویروس دمای 60 درجه را 30 دقیقه و دمای 56 درجه را 3 ساعت تحمل می کند.
• در بافتها مدتی طولانی و در کود، 3 ماه باقی می ماند.
• در شرایط خشکی و حرارت بالا، فوری از بین می رود.
• در گوشت منجمد، مدت طولانی زنده می ماند.
• نسبت به بسیاری از مواد پاک کننده (دترجنت ها) و ضدعفونی کننده ( مانند فرمالین و ترکیبات یده و به خصوص
ضدعفونی کننده های دارای پایه پراکسید، ترکیبات چهارتایی آمونیوم ، گلوتارآلدئید ها و ترکیبات فنلی) حساس
است و غیرفعال می شود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 56 از 134
نشانه های بیماری در طیور:
نشانه های بیماری آنفلوانزا درطیور متغیر است و به عوامل مختلفی مانند سن، گونه پرنده، شرایط پرورش و زیر گونه
ویروس بستگی دارد، نشانه ها عبارتند از:
• انتشار سریع بیماری در گله و تلفات ناگهانی ،وسیع و روبه افزایش ( تا 100 %) بدون بروزنشانه های دیگر.
• کاهش مصرف دان ،افسردگی، بی حالی، ژولیدگی پرها و دور هم جمع شدن پرنده ها
• افت شدید تولید روزانه تا قطع کامل تخم گذاری و نرم شدن پوسته تخم مرغ
• نشانه های شدید تنفسی به صورت سرفه، عطسه، ریزش ترشحات از چشم و بینی
• تورم ناحیه صورت و سینوس ها همراه با تورم و کبودی تاج و ریش
(echymosis) • تیرگی در ناحیه ساق به علت تجمع لکه های خونریزی در زیر پوست
• خارج شدن ترشحات خون آلود از دهان و بینی
• دوره کمون (نهفتگی) بیماری در طیور، 3 تا 5 روز است.
علائم قابل مشاهده بیماری در کالبد گشایی طیور :
در پرندگانی که به طور ناگهانی تلف می شوند، اغلب اثری از بیماری در کالبد گشایی دیده نمی شود و آثار قابل
مشاهده در کالبدگشایی هم مانند نشانه های بیماری، بسته به شرایط طیور متغیر است؛ بنابراین همه مواردی که ذکر
می شود، در یک پرنده بیمار مشاهده نخواهد شد.
• پرخونی و یا خونریزی به میزان مختلف در پوست ،کبد، طحال، کلیه، قلب و ریه
• پرخونی، تورم و نکروز ( مرگ سلول ها) در احشا ( پیش معده و روده)
• در برخی موارد نکروز عضله قلب
• تورم مجرای عبور تخ م( اویدوکت) و باقی ماندن تخم مرغ در آن
• خونریزی در زرده ها و له شدن و پخش آن در محوطه شکم
• آب آوردگی در ناحیه شکم و تورم پرده صفاق
• پرخونی و در مواردی چرکی شدن نای
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 57 از 134
راه های انتقال و انتشار ویروس بیماری در جمعیت انسانی :
1. تماس مستقیم با مدفوع و ترشحات پرندگان و هم چنین تنفس هوای آلوده به ویروس
2. شکار پرندگان مهاجر و کشتن و پرکنی طیور
3. گوشت، تخم مرغ و سایر فرآورده های خوراکی طیور آلوده به صورت خام و نیم پز . (استفاده از دستکش، رعایت
بهداشت در برخورد با این مواد غذایی و پخت کامل آن ها توصیه شده است)
4. وجود خوک در کنار پرندگان بیمار
• دوره کمون بیماری در انسان تا 5 روز است (متوسط 2روز) در کودکان و نوزادان ممکن است ترشح ویروس تا
هفته دوم بیماری، طول بکشد.
• کودکانی که به مهد کودک و مدرسه می روند، انتقال دهندگان قابل توجه ویروس آنفلوانزا در جامعه هستند .
موارد انتقال ویروس آنفلوانزای فوق حاد از انسان به انسان، در دنیا کم گزارش شده است؛ ولی نباید از این راه
غفلت شود.
• دامپزشکان شاغل در صنعت طیور، کارگران و سایر کارکنان مرغداریها و کشتارگاههای طیو ر، فروشندگان
پرندگان دست آموز و شکارچیان، بیش از دیگران در معرض ابتلا به بیماری قرار دارند.
نشانه های بیماری در انسان :
• تب، سردرد، خستگی و درد بدن، سرفه خشک، گلودرد، گرفتگی بینی، آبریزش از بینی و چشم
• اسهال، استفراغ، نارسایی کبدی و کلیوی
• درصورت پیشرفت بیماری و درمان نامناسب ، مرگ در اثر تورم و عفونت ریه (پنومونی)
یادآوری 1- در صورت سرایت آنفلوانزای طیور به انسان ، کودکان، افراد مسن، افراد مبتلا به بیماری های مزمن و زنان
باردار بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند
یادآوری 2-واکسن آنفلوانزا در انسان می تواند از عوارض شدید و مرگ و میر ناشی از بیماری جلوگیری کند و موارد
بستری شدن را تا 50 % کاهش دهد.(به علت قابل تغییر بودن ویروس آنفلوانزا ، لازم است هر سال واکسن تکرار
شود.)پس از تزریق واکسن، دو هفته طول می کشد تا ایمنی در بدن ایجاد شود و احتمال دارد، فرد به شکل خفیف
بیماری دچار شود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 58 از 134
اقدامات بهداشتی و قرنطنیه ای در کشتارگاههای طیور
1. مجوز بهداشتی - قرنطینه ای حمل کلیه محموله های طیور کشتاری باید هنگام ورود به کشتارگاه کنترل و بازرسی
بهداشتی پیش از کشتار در مورد کلیه محموله ها انجام پذیرد.
2. خودروهای حمل طیور زنده باید دارای پروانه اشتغال به حمل طیور زنده از اداره کل دامپزشکی استان، مجهز به
پوشش مناسب، قابل شستشو و ضدعفونی باشند.
3. عملیات ضدعفونی خودروها و قفس های ویژه حمل طیور زنده بایستی پس از انجام شستشوی کامل خودرو و قفس
توسط آبگرم با درجه حرارت لازم و زدودن کلیه فضولات از سطوح ( در صورت لزوم استفاده از برس) انجام پذیرد.
4. دستگاه قفس شوی بایستی مجهز به سیستم آبگرم با درجه حرارت لازم جهت شستشوی قفس بوده و قبل از استفاده
اطمینان کامل از کارکرد صحیح آن حاصل گردد.
5. استفاده از ضدعفونی کننده های موثر (ضدعفونی کننده های دارای پایه پراکسید، ترکیبات چهارتایی آمونیوم، ید و...
) و کنترل و نظارت مستمر بر رقت توصیه شده طی زمان های مختلف
6. کنترل منظم و مستمر توسط مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه به منظور کارآمد بودن نحوه شستشو، ضدعفونی خودروها
و قفس های ویژه حمل طیور زنده و صدور گواهی نظارت بهداشتی بر شستشو و ضدعفونی طبق فرم های مربوطه
7. تعویض به موقع ماده ضدعفونی حوضچه های موجود در درب ورودی کشتارگاه و سالن کشتار و استفاده از ماده
ضد عفونی کننده با رقت مورد لزوم
8. استفاده از لباس کار مناسب و یکنواخت (لباس کار سرتاسری ،کلاه، ماسک، دستکش و ...) توسط کلیه پرسنل شاغل
در کشتارگاه جهت رعایت ایمنی فردی و جلوگیری از انتقال بیماری
تبصره 1: پرسنل شاغل در قسمت چنگ زنی طیور علاوه بر موارد فوق الاشاره ملزم به استفاده از عینک مناسب
درهنگام فعالیت می باشند.
تبصره 2: ورود کلیه افراد اعم از مدیریت ، مسئولین فنی بهداشتی ، عاملین کشتار و ... به سالن کشتار مستلزم استفاده از
لباس کار مناسب (موارد فوق الاشاره) می باشد.
9. تهیه لباس کار مناسب (لباس کار سرتاسری ،کلاه، ماسک و دستکش یکبار مصرف و چکمه ) به تعداد لازم جهت
بازدیدکنندگان باید مد نظر قرار گیرد.
10 . کلیه کشتارگاهها بایستی مجه ز به لباسشویی صنعتی به تعداد لازم بوده و کلیه لباس کار پرسنل باید در پایان هر
نوبت کاری جمع آوری و پس از شستشو و ضدعفونی به روش مناسب برای استفاده مجدد در روز بعد آماده گردند.
11 . خروج وحمل موارد ضبط شده بدلیل مشکوک بودن به ابتلاء به بیماری حاد آنفلونزای فوق ح اد پرندگان ،ممنوع
بوده و بایستی به شیوه مناسب و با رعایت اصول بهداشتی در محل کشتارگاه دفن یا سوزانیده شود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 59 از 134
12 . نصب دستورالعملهای ابلاغی، اطلاعیه ها و علائم هشدار دهنده در خصوص کنترل و پیشگیری از بیماری
آنلفوانزای فوق حاد طیور در محل های مناسب بطوری که در معرض دید کلیه پرسنل قرار گیرد.
13 . پیگیری لازم در خصوص واکسیناسیون کلیه پرسنل شاغل در کشتارگاه بر علیه بیماری آنلفوانزای انسانی بر اساس
دستورالعلمها
14 . در نظر گرفتن اتاقی مناسب (حتی المقدور در مدخل ورودی کشتارگاه) به منظور رختکن بازدید کنندگان.
15 . از ورود خودروهای متفرقه به کشتارگاه باید اکیداً جلوگیری شود.
16 . از نگهداری هرگونه طیورو سایر حیوانات در کشتارگاه باید خودداری شود.
17 . کلیه آبروهای فاضلاب موجود در محوطه بیرونی کشتارگاه باید مجهز به سرپوش مناسب باشد، به نحوی که از
تماس هرگونه پرنده با آن جلوگیری شود.
18 . اقدامات لازم برای مبارزه با جوندگان وحشرات به دقت به مورد اجرا گذارده شود.
19 . کلیه پنجره هایی که به محوطه بیرونی کشتارگاه باز می شوند، باید مجهز به توری مناسب باشند به گونه ای که از
ورود پرندگان و حشرات جلوگیری شود.
20 . کلیه سالنهای عملیات ونیز تجهیزات مربوط بای د در پایان کشتار روزانه بدقت و بطور کامل شستشو و پاکیزه
شده و با ماده ضدعفونی مناسب گندزدایی گردند.
نحوه اقدام
مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه موظف است :
1. در صورت برخورد با محموله مظنون به آنفلوانزا در بازرسی بهداشتی ، کلیه طیور نشاندهنده علایم بالینی مشکوک و
همچنین لاشه های دارای ضایعات مظنون به بیماری آنفلوانزا باید ضبط و پس از معدوم نمودن به شیوه مناسب سوزانیده
شود.
2. در صورت مشاهده مورد فوق، خط کشتار بایدپس ازپایان کشتار محموله مظنون به بیماری متوقف گردد و پس از
شستشو و ضدعفونی مجدد و رعایت سایر د ستورالعمل های بهداشتی نسبت به کشتار طیور باقیمانده اقدام گردد یا
کشتار موارد مظنون در پایان کشتار روزانه صورت گرفته و متعاقبا نسبت به شستشو و ضدعفونی کامل اقدام شود .
همچنین ادامه فعالیت کشتارگاه، منوط به اخذ مجوز کشتار از اداره کل دامپزشکی استان می باشد ،که در صورت انجام
کامل و دقیق شستشو و ضد عفونی کشتارگاه صادر خواهد شد . همزمان از طیور مشکوک نمونه سرمی و بافتی توسط
دامپزشک مسؤل فن یبهداشتی تهیه م یشود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 60 از 134
3. کشتار گله های مظنون باید با رعایت کلیه ضوابط بهداشتی انجام گیرد . بدیهی است پرسنل باید مجهز به لباس کار
مناسب ( کلاه ،ماسک ، روپوش ، دستکش و چکمه) باشند.
4. مسئول فنی بهداشتی و نیز متصدی کشتارگاه موظفند اداره کل دامپزشکی استان را بلافاصله از تشخیص یا ظن به
بیماری آنفلوانزا در بازرسی بهداشتی قبل یا بعد از کشتار ،آگاه نمایند.
5. از کلیه پرسنل با ید تعهد کتبی مبنی بر عدم تماس ( حداقل تا سه روز) با کلیه واحدهای مرتبط با صنعت طیور اخذ
شود.
6. اگر محموله ای بدون مجوز بهداشتی – قرنطینه ای حمل به کشتارگاه وارد شده باشد، درصورتی که دارای علایم
بالینی یا ضایعات مظنون به بیماری آنفلوانزا نباشد، باید پس از اخذ 25 نمونه خون، کشتار ،بسته بندی و تا زمان اخذ
نتایج آزمایش نمون هها، در سردخانه کشتارگاه نگهداری شود.
7. شبکه دامپزشکی شهرستان بایستی همزمان از مرغداری بازدید و نسبت به مراقبت بالینی و سرمی اقدام نماید.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 61 از 134
فصل سوم :
شرح وظایف
مسئول فنی بهداشتی ، ناظر شرعی ، ناظر بهداشتی
در کشتارگاه طیور
فهرست صفحه
شرح وظایف مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه طیور.................................................................................................................................... 62
-1 کنترل بهداشتی خودروهای حمل طیور زنده .............................................................................................................................. 62
-2 بازرسی بهداشتی قبل و پس از کشتار .......................................................................................................................................... 62
-3 مدیریت بهداشتی محیط کشتارگاه ............................................................................................................................................. 62
-4 مدیریت بهداشتی فرایند سالن بسته بندی. ............................................................................................................................. 62
-5 مدیریت بهداشتی سردخانه ....................................................................................................................................................... 63
-6 کنترل بهداشتی خودروهای سردخانه دار حمل گوشت و اندرونه طیور .......................................................................................... 63
-7 مدیریت بهداشتی سیستم تصفیه فاضلاب بیولوژیک .................................................................................................................. 63
-8 مدیریت بهداشتی واحد تبدیل ضایعات . ...................................................................................................................................... 64
-9 . نظارت و کنترل در امر بهداشت فردی کارکنان ............................................................................................................................ 64
-10 ثبت آمار و اطلاعات.................................................................................................................................................................... 64
شرح وظایف ناظر بهداشتی درکشتارگاه طیور ........................................................................................................................................... 65
-1 کنترل بهداشتی خودروهای حمل طیور زنده .............................................................................................................................. 65
-2 کنترل بهداشتی محیط کشتارگاه ................................................................................................................................................ 65
-4 کنترل بهداشتی سالن بسته بندی. ........................................................................................................................................... 65
-5 کنترل بهداشتی سردخانه......................................................................................................................................................... 65
-6 کنترل بهداشتی خودروهای سردخانه دار حمل گوشت و اندرونه طیور .......................................................................................... 65
-8 کنترل بهداشتی واحد تبدیل ضایعات . ........................................................................................................................................ 66
-9 . کنترل در امر رعایت بهداشت فردی کارکنان ............................................................................................................................... 66
شرح وظایف ناظر شرعی درکشتارگاه طیور ............................................................................................................................................... 67
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 62 از 134
شرح وظایف مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه طیور
مسئول فنی بهداشتی ملزم به رعایت و اجرای موارد مشروحه زیر براساس ضوابط و دستورالعمل های
سازمان دامپزشکی کشور بوده و نظارت بر عملکرد آن ها بعهده اداره کل دامپزشکی استان / شهرستان
می باشد.
1. کنترل بهداشتی خودروهای حمل طیور زنده:
• کنترل پروانه اشتغال به حمل خودروی حمل طیور زنده
• کنترل مجوز بهداشتی -قرنطینه ای حمل طیور زنده برای هر محموله و اجازه کشتار، در صورت تطبیق با
ضوابط
• کنترل بهداشتی نحوه شستشو و ضدعفونی خودروها و قفس های حمل طی ور زنده و پیشنهاد مواد و روش
مناسب برای انجام کار
2. بازرسی بهداشتی قبل و پس از کشتار:
• بازرسی بهداشتی طیور زنده ، لاشه و آلایش طیور در موقعیت های مکانی / زمانی بایسته در طول مراحل
کشتار و فرآوری طیور
• ارسال نمونه به آزمایشگاه جهت تایید تشخیص بیماری، در موارد لزوم
3. کنترل بهداشتی محیط کشتارگاه :
• کنترل خط کشتار و فرآوری و کلیه دستگاه های مربوط،حصول اطمینان از تنظیم و عملکرد مناسب آنها
• کنترل سالن ها، وسایل و تجهیزات از نظر پاکیزگی (شستشو ) ضدعفونی روزانه، تهویه و روشنایی مناسب
• تعیین روش های مناسب برای دست یابی به وضعیت بهداشتی مطلوب (ازجمله انتخاب مواد پا ک کننده و
ضدعفونی کننده مناسب و..... )
• تعیین روش های مناسب به منظور جلوگیری از ورود جانوران و حشرات موذی به سالن ها و کنترل
کارایی روش های مذکور
• کنترل سم پاشی دور های محوطه کشتارگاه و پیشنهاد و انتخاب سم مجاز
4. کنترل بهداشتی فرایند سالن های قطعه بندی و بسته بندی :
• کنترل درجه حرارت سالن های قطعه بندی و بسته بندی
• کنترل استفاده از ظروف بسته بندی از نظر بهداشتی و مناسب بودن نوع و جنس مواد بکار رفته در ساخت
آن و نحوه بسته بندی
• کنترل الصاق برچسب مناسب ومورد تایید سازمان دامپزشکی کشور برروی هربسته ( بویژه درج تاریخ
تولید و انقضاء فرآورده ،شرایط نگهداری فرآورده و...)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 63 از 134
• نمونه برداری دوره ای از محصولات نهایی ، ارسال به آزمایشگاه های مورد تایید سازمان دامپزشکی
کشور، بررسی نتایج آزمایشگاهی و ارائه راهکارهای مناسب در جهت رفع مشکلات احتمالی
5. کنترل بهداشتی سردخانه ها :
• کنترل سیستم های خنک کننده ودستگاه ثبت دما (ترموگراف )و اطمینان از کارکرد صحیح آنها
• کنترل روزانه برودت و زمان لازم برای سرد کردن ( چیلر آبی و اتاق سرد) ، انجماد(در تونل انجماد ) و
نگهداری (سردخانه های نگهداری) لاشه و آلایش طیور ، همچنین رعایت ظرفیت و نحوه قرارگرفتن
لاشه / آلایش طیور در سردخانه ها
• کنترل زمان نگهداری فرآورده در چیلر آبی / پیش سردکن / اتاق سرد / تونل انجماد / سردخانه های
نگهداری با توجه به زمان مجاز سردکردن / انجماد / نگهداری فرآورده، به منظور رعایت مدت لازم
برای رسیدن به دمای مناسب
• پیشنهاد وکنترل اجرای یک برنامه مناسب انبارگردانی از نظر رعایت اصول بهداشتی
6. کنترل بهداشتی خودروهای سردخانه دار حمل گوشت و آلایش طیور :
• کنترل پروانه اشتغال به حمل خودروهای سردخانه دار ونحوه بغل نویسی آن
• کنترل سیستم های خنک کننده (ترموکینگ ) ودستگاه ثبت دما (ترموگراف ) و اطمینان از کارکرد
صحیح آن ها
• کنترل پاکیزگی و بهداشتی بودن کانتینر ، همچنین پیشنهاد روش های مناسب شستشو و ضدعفونی
خودروهای سردخانه دار و نظارت بر حسن اجرای آن
• کنترل دمای کانتینر پیش از بارگیری
• کنترل نحوه / مقدار بارگیری فرآورده بر حسب ظرفیت و مطابق استاندارد کانکس
• صدور گواهی بهداشتی حمل داخل استانی برای هر محموله / هر خودرو طبق فرم های مربوطه (که در
مورد حمل خارج استانی فراورده های خام دامی ، اخذ مجوز بهداشتی – قرنطینه ای حمل از اداره کل
دامپزشکی استان /شهرستان مربوط الزامی است ).
7. کنترل بهداشتی سیستم تصفیه فاضلاب بیولوژیک :
• کنترل عملکرد صحیح سیستم تصفیه فاضلاب بیولوژیک
• آگاه ساختن اداره کل دامپزشکی استان / شهرستان و نیز اداره کل محیط زیست استان / شهرستان در
صورت بروز هرگونه اشکال در سیستم تصفیه فاضلاب
8. کنترل بهداشتی واحد تبدیل ضایعات :
• کنترل بهداشتی برمحیط ، لوازم و تجهیزات
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 64 از 134
• کنترل بهداشتی انتقال مستقیم ضایعات به دیگ پخت وانجام کامل چرخه تهیه پودر گوشت، پودرپر
و...... از نظر دما، فشار و زمان لازم برای هریک از مراحل کار
• کنترل بهداشتی محصول و نظارت براستفاده ازکیسه های بسته بندی از نظر بهداشتی و مناسب بودن نوع
وجنس مواد بکار رفته در ساخت آن ، نحوه بسته بندی و بارگیری آن
• کنترل درج تاریخ تولیدوالصاق برچسب مورد تائید سازمان دامپزشکی کشور برروی هربسته
• نمونه برداری دوره ای از فرآورده نهای ی و بررسی نتایج آزمایشگاهی وارائه راهکارهای مناسب در جهت
رفع مشکلات احتمالی
9. کنترل رعایت بهداشت فردی کارکنان :
• کنترل رعایت بهداشت فردی توسط کارکنان (وضع بهداشتی کارکنان تمام قسمت ها و استفاده از لباس
کار، چکمه، دستکش ، روپوش و پیش بندمناسب و تمیز و....) در زمان فعالیت
• برنامه ریزی برای اعزام به موقع کارکنان به مراکز بهداشتی جهت انجام معاینات لازم و تهیه کارت
بهداشتی
• پیش بینی و تهیه لوازم کمک های اولیه
• آموزش کارکنان در زمینه رعایت بهداشت فردی و فرآورده های تولیدی
10 . ثبت آمار و اطلاعات :
• تهیه و تنظیم آمار کشتار و بازرسی بهداشتی در دفتر روزانه کشتارگاه طبق فرم های مربوط
• ارسال به موقع آمار ماهانه کشتار و بازرسی بهداشتی کشتارگاه به اداره کل دامپزشکی استان / شهرستان
مربوط
• ثبت و بایگانی اطلاعات مربوط به ورود طیور زنده و خروج لاشه و آلایش در دفتر ویژه
• ثبت و بایگانی اطلاعات مربوط به ورود و خروج لاشه وآلایش فرآوری شده به سردخانه ها در دفتر ویژه
• ثبت وبایگانی اطلاعات مربوط به شستشو و ضدعفونی خودروها وقفس های ویژه حمل طیور زنده
• ثبت و بایگانی اطلاعات مربوط به ارسال ضایعات به واحدهای تبدیل ضایعا ت مجاز و اعلام وصول آنها
از سوی مسئولین فنی بهداشتی واحدهای موصوف (درخصوص کشتارگاه های فاقد واحد تبدیل ضایعات)
• ثبت و بایگانی اطلاعات مربوط به اجرای برنامه مبارزه با حشرات و جانوران موذی درکشتارگاه
یادآوری : با توجه به اینکه مسئول فنی بهداشتی بعنوان ن ماینده سازمان دامپزشکی کشور در واحد مربوطه بوده و
بعنوان تضمین کننده وضعیت بهداشتی واحد و حافظ منافع تولید کننده و تامین بهداشت عمومی عمل می نماید. لذا
رعایت کلیه دستوراالعمل ها و بخشنامه های ابلاغی از سوی سازمان دامپزشکی کشور توسط نامبرده الزامی است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 65 از 134
شرح وظایف ناظر بهداشتی در کشتارگاه طیور
ناظر بهداشتی به فردی اطلاق می شود که به عنوان دستیار مسئول فنی بهداشتی موظف به انجام وظایف ذیل در
کشتارگاه های طیور زیر نظر مسئول فنی بهداشتی کشتارگاه می باشد :
1. کنترل بهداشتی خودروهای حمل طیور زنده:
• کنترل پروانه اشتغال به حمل طیور زنده خودروی حمل
• کنترل مجوز بهداشتی-قرنطینه ای حمل طیور زنده برای هر محموله
• کنترل بهداشتی بر نحوه شستشو و ضدعفونی خودروها و قفس های حمل طیورزنده
2. کنترل بهداشتی محیط کشتارگاه :
• کنترل سالن ها ،وسایل و تجهیزات از نظر پاکیزگی (شستشو ) ضدعفونی روزانه،تهویه و روشنایی
مناسب
• همکاری در اجرای مناسب عملیات شستشو ، ضدعفونی و سم پاشی دوره ای محوطه کشتارگاه
3. کنترل بهداشتی سالن های قطعه بندی و بسته بندی :
• کنترل درجه حرارت سالن ها
• کنترل الصاق برچسب مناسب ومورد تایید سازمان دامپزشکی کشور برروی هربسته ( بویژه درج تاریخ
تولید و انقضاء فرآورده ،شرایط نگهداری فرآورده و...)
4. کنترل بهداشتی سردخانه ها :
• کنترل سیستم های خنک کننده ودستگاه ثبت دما (ترموگراف )و اطمینان از کارکرد صحیح آنها
• کنترل روزانه برودت و زمان لازم برای سرد کردن ( چیلر آبی و اتاق سرد ) ، انجماد( در تونل انجماد )
و نگهداری ( سردخانه های نگهداری ) لاشه و آلایش طیور ، همچنین رعایت ظرفیت و نحوه
قرارگرفتن لاشه / آلایش طیور در سردخانه ها
• کنترل زمان ماندگاری فرآورده در چیلر آبی / پیش سردکن / اتاق سرد / تونل انجماد / سردخانه های
نگهداری با توجه به زمان مجاز سردکردن / انجماد / نگهداری فرآورده
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 66 از 134
5. کنترل بهداشتی خودروهای سردخانه دار حمل گوشت و آلایش طیور :
• کنترل پروانه اشتغال به حمل خودروی سردخانه دار ونحوه بغل نویسی آن
• کنترل سیستم های خنک کننده (ترموکینگ) ودستگاه ثبت دما (ترموگراف ) و اطمین ان از کارکرد
صحیح آن ها
• کنترل از نظر پاکیزگی و بهداشتی بودن کانتینر و همچنین کنترل دمای کانتینر پیش از بارگیری
• کنترل نحوه / مقدار بارگیری فرآورده بر حسب ظرفیت و مطابق استاندارد کانکس
6. کنترل بهداشتی واحد تبدیل ضایعات :
• کنترل بهداشتی برمحیط ، لوازم و تجهیزات
• کنترل بهداشتی بر انتقال مستقیم ضایعات به دیگ پخت وانجام کامل چرخه تهیه پودر گوشت، پودر
پر و...... از نظر دما، فشار و زمان لازم برای هریک از مراحل کار
• کنترل بر درج تاریخ تولید و الصاق برچسب مورد تائید سازمان دامپزشکی کشور برروی هربسته
7. کنترل بهداشت فردی کارکنان :
• کنترل رعایت بهداشت فردی توسط کارکنان (وضع بهداشتی کارکنان تمام قسمت ها و استفاده از
لباس کار، چکمه، دستکش ، روپوش و پیش بند مناسب و تمیز و....) در زمان فعالیت
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 67 از 134
شرح وظایف ناظر شرعی در کشتارگاه طیور
1) کنترل و نظارت مستمر بر عمل ذبح طیور بر اساس مقررات شرعی از آغاز تا پایان کشتار
2) نظارت و تایید عملکرد ذابحین واجد شرایط ( از حیث توانایی جسمی و اخلاقی )
3) آموزش و برگزاری آزمون ذابحین گزینش شده
4) معرفی ذابحین واجد شرایط به دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان جهت ص دور /
تمدید کارت ذابحین
5) همکاری در تنظیم سیستم شوک و سرعت خط کشتار بمنظور احراز حیات طیور توسط مسئول فنی
بهداشتی
6) نظارت کلی بر تطهیر طیور ذبح شده
7) کنترل و نظارت بر امر ضبط، تنظیم صورتجلسه و معدوم سازی طیور میته شده ب ا همکاری مسئول فنی
بهداشتی و مدیریت کشتارگاه
8) پاسخ به استعلام های مربوط به اعطاء گواهی (نشان حلال) بر اساس فرمت خاص دبیرخانه نشان حلال با
هماهنگی دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان
9) پیگیری و اجرای سایر وظایف محوله از سوی دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان
10 ) پیگیری آئین نامه های اجرایی مربوط به نحوه انتخاب و معرفی ذابح و مدیر نمونه کشتارگاه
11 ) شرکت در جلسات و کارگروه های مربوطه و کارگاههای آموزشی توجیهی ویژه ذابحین و ناظرین شرعی
12 ) هماهنگی لازم با مدیریت کشتارگاه در اجرای امور محوله
13 ) ترویج و اشاعه شعائر دینی و نشر فرهنگ اسلامی و سایر وظایف محوله در کشتارگاه با هماهنگی دفتر
نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان
14 ) ارسال گزارش ماهیانه فعالیت ها و عملکردها به دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 68 از 134
فصل چهارم
ضوابط فنی بهداشتی و مقررات صدور پروانه بهداشتی تاسیس / بهره برداری کشتارگاه صنعتی طیور
فهرست صفحه
محل و موقعیت .................................................................................................................................................................................................... 69
ظرفیت ............................................................................................................................................................................................................... 69
زمین ............................................................................................................................................................................................................... 69
فواصل ............................................................................................................................................................................................................... 70
طرح ونقشه ......................................................................................................................................................................................................... 70
الف: تاسیسات اصلی........................................................................................................................................................................................... 70
ب:تاسیسات جنبی.............................................................................................................................................................................................. 71
واحد تبدیل ضایعات............................................................................................................................................................................................ 75
تجهیزات ............................................................................................................................................................................................................ 76
-1 دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز در سالن های کشتار وآماده سازی لاشه طیور ................................................................................................... 76
-2 دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز در سالن بسته بندی لاشه طیور....................................................................................................................... 77
-3 تجهیزات واحد تبدیل ضایعات ........................................................................................................................................................................ 78
تجهیزات باید دارای ویژگیهایی باشند ................................................................................................................................................................. 78
شرایط و امکانات مورد نیاز .................................................................................................................................................................................. 79
الف) تامین آب مصرفی........................................................................................................................................................................................ 79
ب) تامین برق مورد نیاز ...................................................................................................................................................................................... 79
ج)سالن های کشتار و آماده سازی گوشت و آلایش طیور........................................................................................................................................ 79
مدارک مورد نیاز برای صدور /تمدید پروانه بهداشتی تاسیس................................................................................................................................ 81
مدارک مورد نیاز برای صدور /تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری ......................................................................................................................... 83
ضوابط صدور پروانه بهداشتی بهره برداری برای کشتارگاه های موجود.................................................................................................................. 84
حریم بهداشتی کشتارگاه صنعتی طیور با اماکن دامی ، صنایع وابسته به دام ،عوارض طبیعی و تاسیساتی و مناطق مسکونی............................................. 85
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 69 از 134
فصل چهارم
ضوابط فنی بهداشتی و مقررات صدور پروانه بهداشتی تاسیس / بهره برداری کشتارگاه صنعتی طیور
محل وموقعیت :
کشتارگاه باید در محلی احداث گردد که:
• از نظر ضوابط نظام دامداری مشکلی نداشته باشد.
• دارای راههای ارتباطی مناسب باشد تا به آسانی بتوان دامهای کشتاری را به آن محل حمل کرد( نزدیک به
جاده اصلی بوده و یا به وسیله راه فرعی به آن مرتبط باشد).
• تحت تاثیر بوهای نامطبوع و نامناسب ،دود و گرد و غبار و سایر آلاینده ها قرار نگرفته و حوادث طبیعی
مثل سیل آنرا تهدید ننماید .
• امکان تامین برق و آب سالم و بهداشتی به میزان کافی فراهم باشد.
• جهت وزش باد از سمت کشتارگاه به مناطق مسکونی نباشد.
• جهت احداث بنا ، مقاوم باشد ودر مسیل های شناخته شده قرار نداشته باشد.
• از نظر شیب در قسمت پایینی شهر/ روستای مجاور باشد.
ظرفیت :
• حداقل ظرفیت کشتارگاه صنعتی طیور 2000 قطعه درساعت تعیین می شود.
تبصره : ادارات کل دامپزشکی استان ها ، می توانند برحسب شرایط منطقه ،صرفاً برای نواحی خاصی که میزان
طیور کشتاری آنها کمتر از ظرفیت تعیین شده در روز باشد ،نسبت به صدور پروانه بهداشتی کشتارگاه
صنعتی طیور با ظرفیت حداقل 1000 قطعه در ساعت نیز اقدام نمایند .
زمین :
• مساحت زمین باید ب ه اندازه ای باشد که علاوه بر استقرار تاسیسات، فضای کافی جهت ایجاد فضای سبز ،
احداث محوطه ، احداث خیابان برای تردد وسایل نقلیه و پارکینگ را فراهم سازد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 70 از 134
• حداقل زمین مورد نیاز برای احداث کشتارگاه صنعتی طیور یک هکتار در نظر گرفته می شود ، که بایستی
زمین موردنظرحداقل سه برابر مساحت زیر بنای آن باشد (حداقل مساحت محوطه دو برابر مساحت زیر
بنا است ).
فواصل :
• رعایت حریم بهداشتی کشتارگاه صنعتی طیور با س ایر اماکن دامی ، صنایع وابسته به دام ،عوارض طبیعی
،تاسیساتی و مناطق مسکونی (مطابق جدول منضم) الزامی است .
طرح و نقشه :
طرح و نقشه تاسیسات اصلی و جنبی و مشخصات و محل استقرار تجهیزات باید توسط متقاضی ، متناسب با
عملیات صحیح تولید) به نحوی تهیه وارائه گردد که : ) GMP ظرفیت و با رعایت اصول
• فضای مناسب کاری برای اجرای عملیات در شرایط بهداشتی وجود داشته باشد .
• قسمت های تمیز و کثیف کاملا از یکدیگر مجزا باشند.
• جریان تولید یک طرفه و بدون هرگونه تقاطع باشد.
• ورود پرندگان وحشرات وجوندگان به داخل امکان پذیر نباشد.
به طورکلی کشتارگاه صنعتی طیور محوطه ای ازعرصه واعیان است که درآن دام هایی که مصرف غذایی دارند
کشتار می شوند. هرکشتارگاه صنعتی شامل تاسیسات اصلی و جنبی به شرح زیر باشد :
الف- تاسیسات اصلی
1) سالن های عملیات
این سالن ها از نظر فیزیکی کاملاً مجزا و دارای ارتباط مناسب با یکدیگربوده و شامل :
• سالن انتظار و قلاب زنی طیور (نصب هود در قسمت فوقانی الزامی است)
• سالن مخصوص کشتار و پر کنی (شامل قسمت خون گیری و محل استقرار اسکالدر و دستگاه های پرکن)
• سالن مخصوص تخلیه اندرونه
• سالن مخصوص محل استقرار چیلر آبی
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 71 از 134
• سالن مخصوص بسته بندی لاشه کامل( این سالن دارای ارتباط مستقیم با سالن مخصوص محل استقرار
چیلر آبی و اتاق سرد می باشد و باید به گونه ای طراحی شود که فضای کافی جهت انجام عملیات
درشرایط بهدشتی فراهم باشد . )
• سالن مخصوص شستشو و آماده سازی پا( دارای ارتباط مستقیم با محل جدا سازی پا از لاشه ، که پاهای
مرغ استحصال شده توسط نقاله یا ناودان انتقال مناسب به این سالن منتقل می شوند ) .
• سالن مخصوص شستشو اندرونه( دارای ارتباط مستقیم با محل جدا سازی اندرونه از لاشه ، که اندرونه های
مرغ استحصال شده توسط نقاله یا ناودان انتقال مناسب به این سالن منتقل می شوند ) .
• سالن مخصوص بسته بندی اندرونه و پای مرغ( دارای ارتباط مستقیم باسالن های مخصوص شستشو و
آماده سازی اندرونه و پا و نیز راهرو ارتباطی سردخانه ها می باشد)
یادآوری :در صورت تمایل به ایجاد سالن قطعه بندی و بسته بندی در نظر گرفتن سالنی به مساحت حدود 80
متر مربع که دارای ارتباط مستقیم با سالن بسته بندی لا شه کامل و نیز راهرو ارتباطی سرد خانه ها باشد ، الزامی
است .
2) تاسیسات سرد خانه ای
این سردخانه ها باید به نحوی طراحی شوند که با سالن بسته بندی لاشه کامل/ قطعه بندی و بسته بندی مرغ /
بسته بندی آلایش خوراکی ( اندرونه و پای مرغ ) ارتباط مناسب داشته باشند.
این واحد ها شامل :
1-2 . سردخانه بالای صفر
سردخانه های بالای صفر بایستی به نحوی طراحی و تجهیز شوند که از ظرفیت کافی جهت انجام موارد ذیل
در شرایط بهداشتی برخوردار باشند :
• نگهداری لاشه کامل تازه خنک شده طیور در برودت صفر تا 4 درجه سانتی گراد جهت طی مدت زمان
دوره جمود نعشی( که حداقل 4 ساعت و حداکثر 8 ساعت پس از زمان کشتار می باشد ) قبل از فراوری/
قطعه بندی و بسته بندی گوشت تازه طیور
• نگهداری گوشت و آلایش تازه خنک شده طیور در برودت صفر تا 4 درجه سانتی گراد قبل از توزیع
• خنک نمودن فرآورده قبل از ورود به تونل انجماد
دراین مرحله دمای عمقی گوشت طیور به حداکثر 7 وآلایش خوراکی به حداکثر 3 درجه سانت یگرادکاهش
داده م یشود.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 72 از 134
: (Chilling Room ) 2-2 . اتاق سرد
باید به نحوی طراحی گردد که:
• طول خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد ب ه اندازه ای باشد که تعداد قلا بهای آن برابر ظرفیت کشتار
در کشتارگاه برحسب قطعه در ساعت باشد . همچنین قلاب های خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد
باید از نوع یک طرفه باشند. یعنی به هر قلاب فقط یک لاشه طیور آویزان شود.
تبصره- در صورت استفاده ازقلاب های دو طرفه ، خطوط نقاله هوایی و قلاب ه ا بایستی بگو نه ای طراحی شوند
که ضمن جلوگیری از تماس لاشه های طیوربا یکدیگر و سهولت عبور جریان هوای سرد بین آن ها، از کارایی
لازم برخوردار باشند .
• درصورتی که خط نقاله هوایی موجود در داخل اتاق سرد در بیش از یک ردیف طراحی و نصب شده باشد،
مسیر حرکت لاشه های طیور باید به گونه طراحی شود که لاشه طیور به پایین ترین خط وارد و از بالاترین خط
خارج شود.
• دمای هوای داخل اتاق سرد باید درحدود صفردرجه سانت ی گراد باشد تا دمای عمقی لاشه در هنگام خروج از
اتاق سرد از 4 درجه سانت یگراد بیش تر نباشد.
• بهره گیری از سیستم م ه پاش جهت تنظیم رطوبت هوای داخل اتاق سرد ب ه منظور جلوگیری از خشک شدن
سطح پوست لاشه های طیورمانع است.
3-2 .سردخانه نگهداری زیر صفر:
باید به نحوی طراحی گردد که:
• با تاسیسات انجمادی و سالن بسته بندی ارتباط مناسب داشته باشد .
• برودت 18 درجه سانت یگراد ویا کمتر را جهت نگهداری فرآورده منجمد تامین نماید.
• مجهز به دستگاه ثبت دما (ترموگراف) باشند.
3-3 .تونل انجماد :
باید به نحوی طراحی گردد که:
• دارای ارتباط مناسب با سالن بسته بندی، سردخانه نگهداری زیر صفر و بالای صفر باشد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 73 از 134
• برودت 35 درجه سانتی گراد و یاکمتر را جهت انجماد فرآورده تامین نماید ، به نحوی که در هنگام
خروج فرآورده از تونل، برودت عمق فراورده 18 درجه سانت یگراد زیر صفر باشد.
یادآوری 1 – استفاده از سردخانه های کشتارگاه ( پیش سردکن ، تونل انجماد و سردخانه نگهداری ) جهت
خنک سازی ، انجماد و نیز نگهداری محموله های استحصالی سایر واحدها ممنوع می باشد .
یادآوری 2 – رعایت نکات بهداشتی از قبیل، استفاده از باکس پالت های مناسب (قابل شستشو و ضدعفونی و با
استحکام لازم )، همچنین نحوۀ چید مان مناسب به طوری که جریان هوای سرد بتواند به طور کامل از بین آن ها
عبور کند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
ب- تاسیسات جنبی
مساحت تاسیسات جنبی یک پنجم تا یک هفتم تاسیسات اصلی و شامل قسمت های ذیل می باشد :
1. سکوی تخلیه و بارگیری ( بارانداز) :
بارانداز باید مسقف و با ارتفاع مناسب احداث گردد بطوری که خودروهای حامل طیور زنده و
فراورده های خام دامی به راحتی تخلیه و بارگیری شوند.
2. رختکن :
• دو مجموعه رختکن برای قسمت تمیز و غیر تمیز باید به نحوی طراحی شوند که برای هر کارگر
حداقل دو جایگاه کمد در آن پیش بینی شود ( یک کمد برای لباسهای کار و یک کمد برای لباس
شخصی ) در غیر این صورت هر دو کارگر باید دو کمد مشترک ( یک کمد برای لباسهای کار و
یک کمد برای لباسهای شخصی )داشته باشند.
• موقعیت رختکن باید به شکلی طراحی شود که کارگران پس از ورود و پوشیدن لباس کار از
طریق درب دیگر وارد سالن کار ( بخش تمیز/ غیر تمیز) گردند.
تبصره : قبل از ورود به سالن کار نصب روشویی برای شستن دست ها مجهز به آب گرم وسرد ، صابون
مایع ، حوله یکبار مصرف و سطل درب دار و همچنین تعبیه حوضچه ضد عفونی / چکمه شوی برای
شستن و ضد عفونی چکمه ها لازم می باشد.
3. سرویس بهداشتی :
در محل مناسب و به تعدادکافی و متناسب با تعداد کارگران بایستی احداث و دارای شرایط زیر باشند:
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 74 از 134
• قابل شستشو و ضدعفونی باشند .
• مجهز به روشویی هایی با آب گرم وسرد ، صابون مایع ، حوله یکبار مصرف و سطل درب دار باشند.
• دارای نور کافی و تهویه مناسب باشند .
• مستقیماً به سالن های کشتار ، فراوری و بسته بندی راه نداشته باشند .
4. انبار:
• انبارمواد بسته بندی : این انبار محل نگهداری کارتن ، استریج فیلم ، ظروف یکبار مصرف وغیره
می باشدکه بایستی با محلهای مورد استفاده ارتباط مستقیم داشته باشد.
• انبار مواد شیمیایی : این انبار می بایستی جدا از انبار مواد بسته بندی بوده و قابل قفل شدن باشد و
مستقیما به سالن راه نداشته باشد این انبار محل نگهداری ضد عفونی کننده ها و مواد شیمیایی قابل
مصرف در سالن فرآوری است.
• انبار لوازم کار : این انبار به منظور نگهداری لوازم جنبی کارگاه، در نظر گرفته می شود.
5. دفتر دامپزشکی:
• اختصاص اتاقی دارای فضای کافی جهت نصب تجهیزات آزمایشگاهی ابتدائی و در موقعیتی که به
سالنهای عملیات دسترسی مستقیم داشته باشد برای استفاده مسئول فنی بهداشتی ( دکتر دامپزشک ) لازم
می باشد.
6. رختشویخانه :
• در نظر گرفتن اتاقی مجهز به لباسشویی صنعتی به تعداد لازم به منظور شستشوی لباس کار کارکنان
ضروری است .
یادآوری : کلیه لباس کار کارکنان باید در پایان هر نوبت کاری جمع آوری و پس از شستشو و ضدعفونی
به روش مناسب ، برای استفاده مجدد در روز بعد آماده گردند .
7. حوضچه های ضد عفونی :
• تعبیه حوضچه های ضد عفونی در مبادی ورودی و خروجی خودروهای حمل طیور زنده و
فراورده های خام دامی با ابعاد مناسب ضروری است.
8. نگهبانی :
• این اتاق در ابتدای ورودی مرکز احداث و جهت کنترل ورود و خروج کارکنان ، خودروهای حمل
طیور زنده و فراورده های خام دامی استفاده می شود.
9. حصار و درب قابل کنترل :
• کشتارگاه باید کاملاً محصور و دارای درب قابل کنترل برای تردد خودروها باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 75 از 134
10 . جایگاه استقرار باسکول :
• اختصاص مکانی هایی مناسب جهت نصب باسکول به منظور توزین طیور زنده کشتاری و
فراورده های تولیدی لازم می باشد.
11 . پارکینگ :
• کشتارگاه باید متناسب با حجم فعالیت دارای پارکینگ اختصاصی برای خودروهای سواری،
کامیون های حمل طیور زنده و خودرو های سردخانه دار ویژه حمل فراورده های خام دامی در
محل های مناسبی از مجموعه کشتارگاه باشد .
12 . کارواش:
• اختصاص مکانی مناسب جهت نصب تجهیزات لازم( تاسیسات کارواش ) برای شستشو و ضد عفونی
خودرو های حمل مرغ زنده ( پس از تخلیه و در مسیر خروج از کشتارگاه ) و فراورده های خام
دامی ( پیش از بارگیری) لازم است .
13 . ساختمان ها و تاسیسات فنی :
شامل موتورخانه اصلی (سیستم های تامین بخار، هوای فشرده و تاسیسات تامین آب گرم مورد نیاز )،
تأسیسات آب رسانی، تأسیسات تصفیه فاضلاب (برابرضوابط سازمان محیط زیست ).اتاق پمپاژ ضایعات ،
اتاق استقرارسیستم برق اضطراری ، تعمیر گاه و .... است که باید در محل ها و موقعیت های مناسب
احداث شوند .
14 . اتاق شستشو و ضد عفونی تجهیزات متحرک و سبدهای مخصوص حمل گوشت و آلایش خوراکی طیور
که بایستی در موقعیت و محل مناسب احداث شوند.
15 . ساختمان های اداری ، رفاهی شامل دفاتر اداری ، غذاخوری ، استراحتگاه و نمازخانه که باید در
محل ها و موقعیت های مناسب احداث شوند .
واحد تبدیل ضایعات :
واحد تبدیل ضایعات بایستی از سایر قسمت های کشتارگاه ، حداقل توسط فضای سبز ( درخت کاری ) تفکیک شده و
ورودی و مسیر های مجزا در نظر گرفته شود و شامل قسمت های زیر می باشد :
• محل دریافت ضایعات
• سالن تولید
• سالن مخصوص کیسه گیری محصول تولیدی
• انبار نگهداری محصول تولیدی
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 76 از 134
• انبار نگهداری کی سه های مورد استفاده جهت بسته بندی محصول تولیدی با موقعیت مناسب ( ارتباط مستقیم با
سالن کیسه گیری )
• رختکن کارگران ( در موقعیتی که کارگران برای دسترسی به سالن تولید ، کیسه گیری و انبار نیاز به عبور از
محوطه باز یا سالن دیگری نداشته باشند.
یادآوری 1: درکشتارگاه های صنعتی طیور با ظرفیت بیشتر از 2000 قطعه در ساعت احداث واحد تبدیل ضایعات
الزامی است .
یادآوری 2: در کشتارگاههای صنعتی طیور با ظرفیت 2000 قطعه در ساعت و کمتر در صورت عدم احداث واحد
تبدیل ضایعات ، بایستی با فراهم آوردن کلیه امکانات لازم (خودرو/تانکرهای ویژه این امر ) بدون هرگونه نشد
درطول مدت حمل ، عقد قرارداد با یک کارخانه تبدیل ضایعات مجاز در سطح استان (دارای پروانه معتبر از اداره
کل دامپزشکی استان ) و ارائه یک نسخه از قرارداد منعقده به دامپزشکی ، نسبت به حمل ضایعات با رعایت سایر
ضوابط و مقررات مربوط اقدام نمود .
تجهیزات
1 ) دستگاه ها و تجهیزات مورد نیاز در سالن های کشتار و آماده سازی لاشه طیور
عبارتند از :
• سیستم ریل هوایی کشتار و پرکنی و ... قلاب های مربوط
یادآوری: برای کشتار 2000 قطعه در ساعت ، طول خط کامل کشتار 109 متر ، طول خط خونگیری 17 متر ،
طول خط کامل اسکالدر 15 متر و طول خط آبچکان 20 متر در نظر گرفته می شود .
• دستگاه شوک الکتریکی
• دستگاه شمارشگر پرنده ( دیجیتالی )
• دستگاه اسکالدر همراه با هود مربوط و سیستم فن کمکی
• دستگاههای پرکن ( دو دستگاه )
• دستگاه های پرنده شوی ( سه دستگاه یکی قبل از اسکالدر ، یکی پس از پرکن و دیگری قبل از چیلر آبی )
• چیلر آبی ( حداقل به طول 9 متر ، 3 متر برای شستشو و 6 متر برای خنک کردن )
• دستگاه چاک دهنده پوست گردن
• دستگاه پا بر
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 77 از 134
• دستگاه پا انداز
• دستگاه قلاب شوی
• دستگاه کله کش
• دستگاههای تخلیه اندرونه اتوماتیک که شامل 5 دستگاه :
(Auto vent cutter) 1. مقعد بر
(Auto opener) 2. شکم باز کن
(Auto Eulscerator) 3. تخلیه اندرونه
(NIC) 4. پاک کننده گردن
(Lung gun) 5. ریه کش
• دستگاه قفس شوی اتوماتیک
• خط آبچکان م تناسب با ظرفیت کشتارگاه ( 20 متر جهت کشتار 2000 قطعه در ساعت به منظور انجام
آبچکانی لاشه
• راکر های مناسب حمل
• سبد حمل گوشت و آلایش طیور
• تجهیزات مناسب شستشوی و ضد عفونی خودروهای حامل طیور زنده کشتاری و خودروهای سردخانه دار
2 ) دستگاهها و تجهیزات مورد نیاز در سالن بسته بندی لاشه طیور
• دستگاه سورتینگ لاشه های طیور
• میز ها و قیف های بسته بندی از جنس استیل
• دستگاه کلیپس زن
• دستگاه شرینک پک
• دستگاه تاریخ زن
3 ) تجهیزات واحد تبدیل ضایعات
• دیگ پخت ( دیگ پخت خون – دیگ پخت گوشت)
• کندانسور
• دستگاه جدا کننده ضایعات از آب
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 78 از 134
• پمپ انتقال ضایعات ( جهت انتقال ضایعات از سالن کشتار به سالن تبدیل ضایعات )
• دستگاه بوگیرهوای سالن و محوطه
• پمپ برگشت آب
• مخزن روغن
• جرثقیل بالا بر ( جهت انتقال ضایعات به دیگ پخت )
• منبع مواد پخته شده
• روغن گیر ( سانتریفوژ)
• آسیاب
• خشک کن ( درایر )
• دستگاه دوخت کیسه
تجهیزات باید دارای ویژگیهای زیر باشند :
• جنس ت جهیزات و وسایل باید به گونه ای باشد که باعث آلودگی فرآورده نگردیده و تمام سطوح آن براحتی
قابل تمیز کردن و ضدعفونی باشد .
• استفاده از مصالح و موادی که بطور مناسب وکافی تمیزو ضدعفونی نمی گردند مانند چوب مناسب نمی باشند.
• تجهیزات و قسمت هایی از دستگاه هایی که در تماس با فرآورده هستند باید به گونه ای ساخته شوند که بتوان
به آسانی آنها را از هم جدا و تمیز کرد .
• در سالن های کشتار و آماده سازی و بسته بندی گوشت و آلایش طیور، بایستی روشویی به تعداد کافی
وجود داشته باشد ( شیر های آب روشویی بایستی بدون دخالت دست باز و بسته شوند ) ،در کنار هر روشویی
وجود صابون مایع ، حوله کاغذی یکبار مصرف و ضدعفونی کننده مناسب و همچنین سطل زباله درب دار
ضروری می باشد.
• کلیه اتصالات ثابت روی دیوار مانند لوله های آب و کابل برق باید دارای فاصله مناسب ( حداقل 3 سانتی متر )
ازدیواریا کف بوده به شکلی که قسمتهای پشتی آن ها براحتی تمیز گردیده و از تجمع مواد جلوگیری گردد.
• همه محل هایی که عملیات کشتار و آماده سازی و بسته بندی گوشت و آلایش طیور در آنها انجام می گیرد،
باید دارای امکانات مناسب و کافی برای تمیز کردن و ضدعفونی ابزار تجهیزات مورد استفاده باشند.
• چیدمان تجهیزات نصب شده باید به صورتی باشد که ضمن انجام عملیات در شرایط بهداشتی ، امکان نظافت
آن ها به سهولت فراهم باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 79 از 134
شرایط و امکانات مورد نیاز :
الف )تامین آب مصرفی
• آب مصرفی در واحد باید شرایط آب آشامیدنی را دارا بوده و با فشار مناسب در تما م محل های مورد نیاز در
دسترس و امکانات کافی برای ذخیره و استفاده آب در مواقع ضروری مهیا باشد.
• برای تولید بخار،انجماد و عملیات آتش نشانی می توان از آب غیر قابل شرب نیز استفاده کرد ، مشروط بر
اینکه لوله کشی آن بصورت مجزا و علامت گذاری شده باشد .
• در تمام ساع ات کار آبگرم (از نوع آب آشامیدنی) با فشار ومیزان کافی در دسترس باشد.در سالن های عملیات
شیرهای آب باید از نوع پدالی باشد.
• جهت ذخیره سازی آب وجود منبع هوایی الزامی است .
30 لیتر بازاء هرقطعه طیور کشتاری مطابق ظرفیت کشتارگاه در نظر گرفته می شود. - • میزان آب مورد نیاز ، 60
ب) تامین برق مورد نیاز
کشتارگاه باید دارای برق سه فاز صنعتی و نیز امکانات لازم برای تولید برق اضطراری باشد .
ج ) سالنهای کشتار و آماده سازی گوشت وآلایش طیورباید دارای شرایط زیر باشند:
1) تهویه ،دما و رطوبت:
• تهویه در تمام قسمت ها باید مناسب بوده بطوری که دما و رطوبت مناسب را در قسمت های مختلف تامین
نماید.
• ورودی تهویه یا هواکش دارای توری باشد .
• جهت گردش هوا باید از قسمت تمیز به قسمت غیر تمیز بوده و هوا از قسمت غیر تمیز خارج شود.
2) نور :
• نور طبیعی یا مصنوعی مناسب به میزان کافی باید در تمامی محل ها وجود داشته باشد و رنگی نباشد بطوری که
نور مصنوعی مورد استفاده رنگ محیط را تغییر ندهد و حداکثر نور مورد نیاز در مکان های مختلف به شرح
زیر است:
1. در محل هائی که بازرسی صورت می گیرد 540 لوکس ( 50 فوت کندل )
2. د ر محل هائی که کار صورت می گیرد 220 لوکس ( 20 فوت کندل )
3. در سایر محل ها 110 لوکس ( 10 فوت کندل )
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 80 از 134
• کلیه لامپهائی که در سالن های عملیات تعبیه شده اند باِید دارای پوشش قابل شستشو باشند.
3) کف :
کف بایستی دارای شرایط زیر باشد :
• از موادی ساخته شوند که غیرجا ذب ، غیرقابل نفوذ به آب و غیر لغزنده و نیز بدون درز و شکاف و مقاوم به
مواد شیمیایی بوده و براحتی تمیز و ضدعفونی گردد.
• دارای شیب مناسب (به میزان 2 درصد به سمت آبرو های فاضلاب ) بوده بطوری که بتواند آب را به سرعت به
زه کشی ها انتقال دهد و از تجمع مواد آلوده کننده جلوگیری بعمل آورد.
4) دیوارها :
دیوارها بایستی دارای شرایط زیر باشد :
• غیرقابل نفوذ به آب و قابل شستشو و ضدعفونی و به رنگ روشن صاف و بدون درز و شکاف باشد.
• جنس سطح خارجی دیوارها باید از موادی باشد که هیچگونه ماده مضری را به فرآورده منتقل ننماید .
• کلیه اتصالات بین دیوار به دیوار و دیوار به کف باید دارای انحنا بوده و زاویه تند نداشته به شکلی که از تجمع
مواد دراین محل ها جلوگیری بعمل آمده و براحتی قابل شستشو و ضدعفونی باشد.
5) سقف :
سقف بایستی به شکلی طراحی و ساخته شود که :
• صاف ، مسطح ،بدون ترک خوردگی ، درز و شکاف بوده و براحتی قابل تمیز شدن باشد.
• از تجمع مواد کثیف و رشد قارچ ها و پوسته پوسته شدن جلوگیری شود .
• نسبت به حرارت و رطوبت عایق باشد.
6) پنجره ها:
• پنجره های بازشو باید بوسیله توری پوشیده شوند . توری ها باید براحتی قابل جابجایی به منظور شستشو باشند.
• پنجره ها باید همسطح دیوارهای داخلی بوده و در صورت وجود طاقچه زیر پنجره باید دارای شیب مناسب به
طرف داخل بوده تا از تجمع گرد و خاک جلوگیری گردد.
یادآوری : در صورت استفاده از شیشه بجای طلق درمورد پنجره ها ، بایستی از موادی پوشیده شوند که در صورت
شکسته شدن باعث مخاطره در فراورده نشود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 81 از 134
7) درب ها:
درب ها بایستی :
• صاف ، سالم ، بدون ترک خوردگی ، شکستگی و زنگ زدگی باشند .
• مقاوم و سطوح غیر جاذب داشته و قابل شستشو و ضدعفونی باشند.
• در محل هائی که نیاز باشد حتی المقدور درب ها بدون دخالت دست باز و بس ته ش ده و هم سطح با کف
باشند.
• کلیه درب های ورودی به سالن های عملیات ( فراوری و بسته بندی....) بایستی مجهز به پرده هوا با کارائی
مناسب باشند .
مدارک مورد نیاز برای صدور/ تمدید پروانه بهداشتی تاسیس
• اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از دولتی ، تعاونی و خصوصی که قص د تاسیس کشتارگاه صنعتی طیور را دارند
باید مدارک ذیل را تهیه و به اداره کل دامپزشکی استان مربوط ارائه نمایند:
1. تکمیل و ارائه فرم درخواست :
کلیه متقاضیان صدور/ تمدید پروانه بهداشتی تاسیس باید تقاضای خود را به اداره کل دامپزشکی استان مربوطه
ارائه و به ثبت برسانند .
2. مدارک مربوط به مالکیت زمین:
1-2 . در مورد اراضی دارای سند مالکیت :اصل اسناد مالکیت به همراه یک نسخه فتوکپی از آنها
2-2 . در مورد اراضی استیجاری : اجاره نامه رسمی حداقل پنج ساله ( یا سه ساله قابل تمدید ) که بدین منظور
تنظیم گردیده است .
تبصره : در مورد زمین های اوقافی : مدت و موضوع اجاره بر اساس نظریه اداره اوقاف محل تعیین می گردد.
3-2 . درمورد اراضی فاقد سند مالکیت : مستند تصرف و احراز مالکیت و نیز مشخصات زمین ( مساحت ،پلاک
و جهات اربعه ...)که به تایید ارگانهای رسمی و ذیربط ( سازمان جهاد کشاورزی استان مربوط ) رسیده باشد و
امضاء و ارائه تعهد رسمی و ثبتی مبنی بر اینکه پس از صدور پروانه در صورت اثبات عدم صحت مالکیت ، پروانه
صادره فوراً لغو شود و متقاضی حق اعتراض نداشته باشد وخسارت های وارده را جبران نماید .
4-2 . در مورد اراضی مشاع : گواهی لازم بنام متقاضی مبنی بر تعیین مساحت زمین از مرجعی که توسط ارگانهای
ذیربط معرفی می شود همچنین نقشه زمین مورد نظر جهت ایجاد تسهیلات که به تایید و امضاء کلیه مالکین زمین و
( در صورت عدم دسترسی به کلیه مالکین به تایید عده ای از مالکین آن رسیده باشد( بر اساس فرم پیوست شماره 7
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 82 از 134
5-2 . در مورد زمین های اصلاحات اراضی مفروز الرعیه :گواهی لازم مبنی بر مالکیت یا تصرف زمین و
بلا معارض بودن آن و همچنین تایید حدود مشخصات و مساحت زمین از ارگان ذیربط و نیز نقشه تفکیکی اراضی
محل که زمین مورد نظر جهت احداث تاسیسات در آن مشخص شده باشد .
تبصره 1 : در صورتی که زمین محل احداث تاسیسات ، متعلق به چند نفر باشد به شرطی پروانه به نام یکی از
( مالکین صادر می گردد که وکالتنامه رسمی غیر قابل عزل ، حداقل بمدت 5 سال ( براساس فرم پیوست شماره 8
از سایر مالکین مبنی بر اجازه ایجاد تأسیسات و دریافت پروانه مربوط به نام خود ارائه نماید.
تبصره 2 : صدور پروانه برای واحد های متعلق به دولت و یا دستگاه های وابسته به دولت با ارائه گواهی از بالاترین
مقام آن دستگاه مبنی بر تأیید مالکیت بلامانع است .
در هر صورت در هر یک از موارد پنجگانه فوق چنانچه بعد از صدور پروانه موارد عدم صحت مالکیت یا تصرف
طبق مدارک رسمی به اثبات رسید پروانه مذکور فورا لغو و خسارت های وارده ناشی از آن به عهده متقاضی
خواهد بود.
3. چنانچه متقاضی ، شرکت باشد مدارک مالکیت و یا اجاره نامه رسمی باید بنام شرکت بوده، فتوکپی کامل
مدارک مالکیت رسمی _ فتوکپی کامل شناسنامه مدیر عامل _ عکس مدیر عامل _ اساسنامه شرکت و آگهی
چاپ در روزنامه رسمی کشور ارائه شود .
( 4. تعهد نامه رسمی مالک ( بر اساس فرم پیوست شماره 9
5. موافقت اصولی از سازمان صنایع و معاون استان / سازمان جهاد کشاورزی استان برحسب مورد
6. موافقت اداره کل حفاظت محیط زیست استان با صدور پروانه تاسیس واحد مورد نظر
7. موافقت مراجع ذیربط در خصوص تامین آب و برق
8. نتایج آزمایشات آب مصرفی (که باید دارای استاندارد آب آشامیدنی باشد)
9.کروکی و آدرس دقیق محل
10 . نقشه های کلی و تف کیکی تاسیسات و تجهیزات کشتارگاه تهیه شده برابر ضوابط فنی بهداشتی طراحی
نقشه های کشتارگاه صنعتی طیور وبا رعایت موازین شرعی (رعایت جهت قبله در طراحی خط کشتار )
11 . فرم بازدید از زمین برای صدور/ تمدید پروانه بهداشتی تاسیس کشتارگاه صنعتی طیور تکمیل شده توسط
( اداره کل دامپزشکی استان مربوط( برابر فرم پیوست شماره 10
یادآوری : تکمیل و تائید فرم خلاصه پرونده (برابر فرم پیوست شماره 11 ) توسط رئیس اداره نظارت بر بهداشت
عمومی و مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان مبنی بر رعایت کلیه ضوابط فنی بهداشتی
و موازین شرعی و تایید نهایی آن توسط مدیر کل دامپزشکی استان قبل از صدور پروانه بهداشتی تاسیس الزامی
است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 83 از 134
مدارک مورد نیاز برای صدور / تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری
متقاضیانی که برابر ضوابط نسبت به تاسیس کشتارگاه بر اساس شرایط مندرج در این دستورالعمل اقدام کرده باشند
با تکمیل و ارائه مدارک زیر پروانه بهداشتی بهره برداری دریافت خواهند نمود :
1. تکمیل و ارائه فرم درخواست :
کلیه متقاضیان دریافت پروانه بهداشتی بهره برداری باید تقاضای خود را به اداره کل دامپزشکی استان مربوطه ارائه و
به ثبت برسانند .
2. اصل پروانه بهداشتی تاسیس صادره
3. اصل مدارک مالکیت و یا اجاره نامه رسمی معتبر(مشابه بند 2 از مدارک مورد نیاز برای صدور / تمدید
پروانه بهداشتی تاسیس)
4. فرم بازدید از کشتارگاه صنعتی طیوربرای صدور/ تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری، تکمیل شده توسط اداره
( کل دامپزشکی استان مربوط ( برابر فرم پیوست شماره 12
( 5. تعهد نامه رسمی مالک (برابر فرم پیوست شماره 13
6. ارائه حداقل دو مورد آنالیز آزمایشگاهی تولیدات واحدتبدیل ضایعات (در زمان تمدید پروانه بهداشتی
بهره برداری)
7. موافقت اداره کل حفاظت محیط زیست استان با صدور پروانه بهداشتی بهره برداری واحد مورد نظر
8. نتایج آزمایشات آب مصرفی(که باید دارای استاندارد آب آشامیدنی باشد )
9. کارت بهداشتی معتبر کلیه پرسنل شاغل در کشتارگاه
10 . گواهی اداره کل دامپزشکی استان / شهرستان مربوط مبنی بر رعایت کامل استفاده از لباس کام ل بهداشتی
توسط پرسنل کشتارگاه طی حدا قل دوبار بازدید بازرس دامپزشکی در طول یک ماه.
11 . یک نسخه از قرارداد بکارگیری مسئول فنی بهداشتی ناظر شرعی و ناظرین بهداشتی کشتارگاه
12 . نقشه های کلی و تفکیکی تاسیسات و تجهیزات موجود کشتارگاه تایید شده توسط اداره کل دامپزشکی استان
( 13 . نمونه نشانه گذاری روی بسته بندی (برچسب ) انواع محصولات تولیدی(برابر پیوست 2و 3و 4و 5و 6
یادآوری 1- تکمیل وتائید فرم خلاصه پرونده توسط رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی ومسئول دفتر
نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان مبنی بر رعایت کلیه ضوابط فنی بهداشتی و موازین شرعی و
تائید نهایی آن توسط مدیر کل دامپزشکی قبل از صدور / تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری الزامی است .
یادآوری 2- صدور / تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری و یا اجازه کشتار آزمایشی بایستی با رعایت دقیق
ضوابط فنی بهداشتی و مواز ین شرعی و تایید رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مسئول دفتر نمایندگی ولی
فقیه و با بکارگیری ذابحین آموزش دیده و حائز شرایط انجام پذیرد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 84 از 134
ضوابط صدور پروانه بهداشتی بهره برداری برای کشتارگاه های موجود
رعایت کلیه ضوابط فنی بهداشتی و مقررات صدور پروا نه بهداشتی تاسیس/ بهره برداری موضوع این دستورالعمل
در خصوص کشتارگاه های موجود نیز لازم الاجرا است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 85 از 134
حریم بهداشتی کشتارگاه صنعتی طیور با اماکن دامی ، صنایع وابسته به دام ،عوارض طبیعی و تاسیساتی و مناطق
مسکونی
ردیف برحسب متر
اصلاح نژادی و تحقیقاتی 500
داشتی ( شیری و گوشتی) 500
واحدهای پرورش و نگهداری گاو
وگاومیش
پرواربندی 500
اصلاح نژادی 500
داشتی 500
واحدهای پرورش و نگهداری گوسفند
و بز
پرواربندی 500
شتر داشتی 500 واحدهای پرورش و نگهداری پرواری 500
پرورش ، نگهداری و اصلاح نژادی 500
واحدهای نگهداری سیلمی 500
تکثیر اسب و استر 500
واحدهای تکثیر، پرورش و سوارکاری
اسب و استر
کانونهای سوار کاری و پرورشگاه ها
و واحدهای تربیت اسب
500
خرگوش و نوتریا 500
آزمایشگاهی چین چیلا و حیوانات ازمایشگاهی 500 حیوانات پوستی و سمور ( خز) ،و ایلتیس( پلی کت)
وروباه
500
سگ وگربه 500
لاین 5000
اجداد 3000
مادر 2000
مراکز پروش ماکیان
( مرغ و خروس)
پولت و تخمگذار گوشتی 1000
ماکیان مادر 1000 سایر پرورشی 1000
پرندگان زینتی 250
زنبورعسل پرورش ملکه - زنبورداری -
1
اماکن دامی
میادین دام عرضه وکشتاری 1000
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 86 از 134
* فاصله کشتارگاه طیور با واحد های قطعه بندی و بسته بندی گو شت طیور ( مستقل) مشمول حداکثر 40 در صد تخفیف فواصل می شود .
یادآوری 1: در صورت وجود عوارض طبیعی از قبیل تپه ، کوه ، دره ، جنگل ، رودخانه و غیره که محدودیت تردد ایجاد می کند ، فواصل مندرج در جدول فوق
می تواند حداکثر تا 20 درصد کاهش یابد .
یادآوری 2 :باتوجه به اینکه فواصل مندرج در جدول فوق به صورت تأسیسات به تأسیسات (آخرین تأسیسات واحد با اولین تأسیسات واحد دیگر) محاسبه می
گردد لذا هر گونه تو سعه در واحد بایستی ضمن رعایت فواصل فوق الاشاره ، با هماهنگی قبلی و موافقت اداره کل دامپزشکی استان مربوط انجام پذیرد .
ردیف فاصله برحسب متر
جوجه کشی 2500
خوراک دام ، طیور وآبزیان 2000
کشتارگاه دام 1000
کشتارگاه طیور 1000
سردخانه مواد پروتئینی 500
2
صنایع وابسته به دام
کارخانجات
کارگاههای فرآوری و بسته بندی
فرآوری خام دامی *
500
500 نفر جمعیت 2000 / بیش از 000
500 نفر جمعیت 1000 / 50 تا 000 / محدوده شهر و شهرک بین 000
50 نفر جمعیت 500 / کمتر از 000
بیش از 100 خانوار 500
25 خانوار 200 - بین 100
3
محدوده روستا مناطق مسکونی
کمتر از 25 خانوار 200
صنایع غذایی 1000
صنایع کوچک 200
صنایع متوسط 500
صنایع
صنایع بزرگ 1000
منطقه ای 500
حریم فرودگاه اصلی 1000
بین المللی 2000
جاده فرعی - حریم اصلی اتوبان و 150
4
عوارض تاسیساتی
حریم راه آهن 200
100- 5 عوارض حریم رودخانه 50
طبیعی حریم دریا 1000
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 87 از 134
فصل پنجم
ذبح شرعی
و
« احکام ذبح و ذباحه »
بنا به فتاوای امام خمینی ( ره) و استفائات از مقام معظم رهبری ( دام ظله )
گرد آوری شده توسط حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان دامپزشکی کشور
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 88 از 134
فصل پنجم
دستورالعمل ذبح شرعی درکشتارگاه های طیور
ماده 1 : تعاریف و مفاهیم بکار رفته در این دستورالعمل به شرح ذیل می باشد :
ذبح شرعی : به نحوۀ سر بریدن طیور حلال گوشت با قطع اوداج اربعه ( سیا هرگ های اصلی گردن ، نای و مری )
گفته می شود که منطبق با موازین شرعی باشد .
مطابق مجوز کشتار از « طیور حلال گوشت » ذابح : به مسلمانی گفته می شود که دارای شرایط لازم برای ذبح
نمایندگی ولی فقیه دراداره کل دامپزشکی استان ، باشد .
کشتارگاه : محل یا مکان مجاز کشتار طیور حلال گوشت برابر مقررات شرعی و بهداشتی می باشد .
به گوشت استحصالی اطلاق می گردد که به روش شرعی ذبح نشده باشد . : « میته » گوشت حرام
مسئول نمایندگی ولی فقیه در دامپزشکی استان: شخصی است که با حکم رسمی مسئول حوزه نمایندگی
ولی فقیه در سازمان دامپزشکی کشور و با شرح وظایف مشخص منصوب می گردد .
ناظر شرعی : به کارشناس دینی اطلاق می شود که از طریق حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان دامپزشکی
کشور تأیید صلاحیت شده باشد و بر اساس حکم ر سمی برابر شرح وظایف ابلاغی بر فرایند کشتار ( قبل از کشتار و
نظارت نماید . ( « خونگیری » هنگام ذبح
اسکالدر : به مخزن آب داغ به منظور خیساندن پرها و سهولت پر کنی مرغ در کشتارگاه ، اطلاق می شود .
شوکر : به دستگاه الکتریکی حاوی الکترود اطلاق می شود که به منظ ور ایجاد بی حسی کوتاه مدت در مرغ جهت
کاهش درد ، به حداقل رسانیدن حرکات دست و پا و استرس به هنگام ذبح ، در کشتارگاه طیور بکار می رود .
ماده 2 : اهداف
1-2 . منطبق کردن ذبح طیور حلال گوشت با موازین شرعی ؛
2-2 . توسعه و نشر فرهنگ تغذیه با گوشت حلال در کشور همراه با ا یجاد اطمینان برای امت اسلامی و مراجع عظام
تقلید نسبت به تأمین و تولید پروتئین حلال مورد نیاز جامعه ،
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 89 از 134
3-2 . پاسداشت نظام حقوق حیوانات حلال گوشت .
ماده 3 : اقدامات لازم قبل از کشتار
1-3 . از وارد آوردن هر گونه آزار ، اذیّت و صدمه به طیور هنگام قراردادن بر روی قلاب پرهیز شود .
2-3 . نصب تجهیزات بی حسی ( شوکر دیجیتال ) در کشتارگاه طیور الزامی بوده و تنظیم دستگاه شوکر ( از
نظر ولتاژ و ارتفاع حوضچه آب ) به گونه ای باشد که قبل از ذبح منجر به مرگ طیور نگردد .
3-3 . فاصله محل ذبح تا محل اسکا لدر ( حوضچه آبگرم خیساندن پرها ) به گونه ای باشد که هنگام ورود به
حوضچه ، خونگیری بطور کامل انجام شده و مرغ فاقد اعمال حیاتی باشد .
ماده 4 : شرایط مکان ذبح
1-4 . مکان ذبح ( خط کشتار ) باید به گونه ای باشد که :
• سر و مقادیم ( سطح جلویی ) بدن مرغ در هنگام ذبح ، در جهت قبله قرار گیرد .
• امکان استقرار حداقل دو نفر ذابح به هنگام ذبح در کنار هم مقدور باشد .
خلاصه احکام و شرایط ذبح » و نیز تابلوی « ... تابلوی بسم ا » ، 2-4 . تابلوی نمایش جهت قبله با علامت فلش
تهیه و در محل مناسب و قابل رؤیت برای ذابح یا ذابحین نصب شود . « شرعی
3-4 . ابزار کار و لوازم ایمنی لا زم برای ذابحین از قبیل کلاه ، ماسک ، دستکش فلزی و .... توسط مدیریت
کشتارگاه فراهم آورده شود .
ماده 5 : شرایط ذابح
1-5 . ذابح باید مسلمان باشد .
2-5 . ذابح باید تسلط و آگاهی کافی به احکام و دستورات ذبح شرعی داشته باشد .
3-5 . گذراندن مراحل گزینش ، آموزش ، آزمون و اخذ کارت شناسائی ذبح شرعی از سوی دفت ر نمایندگی
ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان.
4-5 . استفاده از وسائل ایمنی از قبیل کلاه ، ماسک ، دستکش فلزی و ... در زمان فعالیت
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 90 از 134
یادآوری : قبل از هر گونه اقدام در خصوص تعویض و یا جابجائی ذابحین می بایست بصورت کتبی از دفتر
نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان استعلام و هماهنگی لازم انجام پذیرد .
ماده 6 : شرایط ذبح
1-6 . سر و مقادیم بدن طیور در هنگام ذبح در جهت قبله باشد .
برای هر قطعه به هنگام ذبح . « ا... اکبر » ، «... بسم ا » 2-6 . لزوم استمرار ذکر زبانی و بردن نام خداوند
3-6 . قطع کامل اوداج اربعه ( چهار رگ : نای ، مری و دو سیاهرگ گردن ) به هنگام ذبح توسط ذابح
4-6 . لازم است ذبح از زیر جوزه ( برآمدگی زیر گلوی حیوان ) انجام شود و پس ازذبح ، جوزه ( حنجره )
به سر حیوان متصل باشد .
5-6 . احراز اطمینان نسبت به زنده بودن طیور در هنگام ذبح ( حرکت عضوی از بدن حیوان )
6-6 . استفاده از کارد یا چاقوی آهنی و مناسب به هنگام ذبح .
ماده 7 : شرایط و امور خاص
1-7 . در کشتارگاه های با ظرفیت کشتار 2000 قطعه در ساعت یک نفر ذابح تعیین گردیده و به ازای اضافه
شدن هر 2000 قطعه در ساعت یک نفر به ذابحین اضافه شود .
2-7 . تنظیم وقت استراحت مناسب ذابحین بصورت چرخشی و شیفتی جهت رعایت دقیق تر و اجرای
صحیح شرایط ذبح شرعی ضروری است .
3-7 . کشتارگاه ها موظفند به غیر از ذابحین اصلی دو نفر ذابح ذخیره تأیید شده داشته باشند .
4-7 . مدیران کشتارگاه ها می بایست انجام عمل ذبح را منحصراً به ذابح ینی واگذار کنند که مورد تأیید دفتر
نمایندگی ولی فقیه دراداره کل دامپزشکی استان بوده و مجوز (کارت ویژه ذبح شرعی ) دریافت نموده
باشند .
5-7 . مدیر کشتارگاه ملزم به تشویق مادی و معنوی از ذابحینی است که در انجام مسئولیت خود اهتمام
می ورزند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 91 از 134
6-7 . به منظور حصول اطم ینان از رعایت موازین شرعی ذبح ، مدیر کشتار گاه ، ملزم به بکارگیری ناظرین
ذبح شرعی ثابت مورد تأیید دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان، با پرداخت
حق الزحمه در قالب قرارداد در کشتارگاه می باشد .
84 دادستان کل کشور ، در صورت مشاهده /6/ 140 مورخ 29 -843-2-13- 7-7 . به استناد نامۀ شماره 91
عدم رعایت موازین اسلامی در کشتارگاه های طیور با هماهنگی دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل
دامپزشکی استان نسبت به ضبط گوشت میته و ممانعت از ادامه کار کشتارگاه ها تا رفع مشکل اقدام
می گردد .
8-7 . رعایت مفاد این دستور العمل و حسن اجرای آن توسط مدیرکشتارگاه در امتیازبندی و تأئید کُد حلال
، استمرار و تجدید پروانه کشتار مؤثر خواهد بود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 92 از 134
احکام ذبح و ذباحه
دستور سر بریدن حیوانات حلال گوشت
دستور سر بریدن حیوان آن است که چهار رگ بزرگ گردن آن را از پایین برآمدگى زیر گلو به طور کامل ببرند، و اگر
( آنها را بشکافند، کافى نیست. (مسأله 2591
اگر بعضى از چهار رگ را ببرند و صبر کنند تا حیوان بمیرد، بعد بقیه را ببرند، فایده ندارد. بلکه اگر به این مقدار هم
صبر نکنند، ولى به طور معمول چهار رگ را پش تسر هم نبرند، اگر چه پیش از جان دادن حیوان بقیه رگها را ببرند،
( اشکال دارد. (مسأله 2592
شرایط سر بریدن حیوان
سر بریدن حیوان پنج شرط دارد:
اول : کسى که سر حیوان را م ىبرد چه مرد باشد چه زن، باید مسلمان باشد و اظهار دشمنى با اهل بیت پیغمبر
( صلى الله علیه و آله و سلم ) نکند و بچه مسلمان هم اگر ممیز باشد یعنى خوب و بد را بفهمد، مى تواند سر حیوان را
ببرد.
دوم: سر حیوان را با چیزى ببرند که از آهن باشد، ولى چنانچه آهن پیدا نشود و طورى باشد که اگر سر حیوان را نبرند
مى میرد، با چیز تیزى که چهار رگ آن را جدا کند مانند شیشه و سنگ تیز، م ىشود سر آن را برید.
سوم: در موقع سر بریدن ، جلوى بدن حیوان رو به قبله باشد ( و کسى که م ىداند باید رو به قبله سر ببرد ) اگر عمداً
حیوان را رو به قبله نکند، حیوان حرام م ىشود، ولى اگر فراموش کند، یا مساله را نداند، یا قبله را اشتباه کند، یا نداند
قبله کدام طرف است،یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، اشکال ندارد.
چهارم: وقتى م ىخواهد سر حیوان را ببرد یا کارد به گلویش بگذارد به نی تسر بریدن، نام خدا را ببرد و همین قدر که
بگوید: "بسم الله" کافى است واگر بدون قصد سر بریدن، نام خدا را ببرد، آن حیوان پاک نم ىشود و گوشت آن هم حرام
است، ولى اگر از روى فراموشى نام خدا را نبرد، اشکال ندارد.
پنجم: حیوان بعد از سر بریدن حرکتى بکند، اگرچه مثلاً چشم یا دم خود را حرکت دهد، یا پاى خود را به زمین زند
( که معلوم شود زنده بوده است. (مسأله 2594
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 93 از 134
چیزهایى که موقع سر بریدن حیوانات مستحب است
چند چیز در سر بریدن حیوانات مستحب است :
اول: موقع سر بریدن گوسفند، دو دست و یک پاى آن را ببندند و پاى دیگرش را باز بگذارند، و موقع سر بریدن گاو،
چهار دست و پایش را ببندند و دم آن را باز بگذارند، و موقع کشتن شتر دو دست آن را از پایین تا زانو، یا تا زیر بغل به
یک دیگر ببندند و پاهایش را باز بگذارند، و مستحب است مرغ را بعد از سر بریدن رها کنند تا پر و بال بزند.
دوم: کسى که حیوان را م ىکشد، رو به قبله باشد.
سوم: پیش از کشتن حیوان، آب جلوى آن بگذارند.
( چهارم: کارى کنند که حیوان کمتر اذی تشود، مثلاً کارد را خوب تیز کنند و با عجله سر حیوان را ببرند. (مسأله 2599
استفتاء از مقام معظم رهبری(دام ظله )
شرایط ذابح
• کسی که سر حیوان را می برد چه مرد باشد و چه زن ، باید مسلمان باشد و بچه مسلمان هم اگر ممیز باشد ،
یعنی خوب و بد را بفهمد می تواند سر حیوان را ببرد .
• در سر بریدن حیوان ، فرقی بین زن و مرد نیست .
• ذبح غیر مسلمان حلال نیست، هر چند سایر شرایط تذکیه شرعیه را مراعات کرده باشند.
• کفار غیر اهل کتاب نجس هستند و اگر با لاشه گوشت با رطوبت نیز ملاقات کنند ، گوشت نجس می شود .
• ذبیحه مسلمان (اعم از شیعه و سنی )محکوم به حلیت است و با توجه به اینکه بعضى از فقهاى اهل سنت اتجاه
به قبله را شرط نمى دانند، اخلال به استقبال ذبیحه از روى جهل مضرّ به حلیت نیست.
• در حلیّت ذبیحه ، شرط است که ذابح مسلمان باشد و از این جهت فرقی بین کلیۀ فرق مسلمین نیست ولی
ذبیحۀ غیر مسلمان اگر چه اهل کتاب باشد و سایر شرایط تذکیه شرعیه را مراعات کند ، حلال نیست .
می گویند ، « ... بسم ا » ، • ذابحین مسلمان که افراد ظاهرالصلاحی نیستند ولی اقرار می کنند که موقع ذبح
ذبیحه آنان محکوم به حلیّت است ، اگر چه در عمل به احکام اسلام مقصر و گناهکار باشند .
اگر از فرق مسلمین محسوب شوند، ذبیحه آنها محکوم ، « اهل حق » • ذابحین موسوم به علی اللهی یا به اصطلاح
به حلیّت است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 94 از 134
شرایط ذبح
الف ) استقبال قبله :
• در موقع سر بریدن حیوان ، باید جلو بدن حیوان رو به قبله باشد و کسی که می داند باید رو به قبله سر ببرد
اگر عمد اً حیوان را رو به قبله نکند حیوان حرام می شود ولی اگر فراموش کند یا مسأله را نداند یا قبله را
اشتباه کند یا نداند قبله کدام طرف است یا نتواند حیوان را رو به قبله کند اشکال ندارد .
• حتی المقدور در ذبح ، مذبح و مقادیم بدن حیوان باید رو به قبله باشد والاّ ذبیحه حرام می شود .
• اگر مذبح و منحر و بطن حیوان در حال تذکیه به هر صورت در مقابل قبله باشد در حلیّت ذبیحه کفایت
می کند .
• انحراف عمدی از قبله اگر در نظر عرف خارج از جهت قبله محسوب شود ، موجب حرمت ذبیحه است .
• اگر ذابح به دلیل فراموش کردن مسأله یا بدفهم یدن مسأله ، حیوان را کاملاً به طرف قبله ذبح ننماید ، ذبح
حلال است .
• در رو به قبله قرار دادن ذبیحه در هنگام ذبح ، باید مذبح حیوان ، سینه ، شکم و آنچه که مقادیم بدن حیوان
شمرده می شود رو به قبله قرار داده شود و مجرد زیر گلوی حیوان را رو به قبله قرار دادن د ر حالی که حیوان
روی چهار دست و پایش ایستاده باشد و مقادیم بدنش رو به زمین و زیر پایش باشد کافی نیست . ا لبته ذبح
در حال خوابیده به نحو معمول لازم نیست و به هر نحوی که استقبال قبله به مقادیم بدن حیوان حاصل شود
کافی است .
• رو به قبله بودن ذابح شرط نیست ، اگر چه مستحب است .
• اگر یقین حاصل شود که ذبیحه را با ترک استقبال قبله عالماً عامداً ذبح نموده آن ذبیحه حلال نیست لیکن از
کجا چنین علمِ شخصى نسبت به موارد خاصه براى مکلف حاصل م ى شود؟ و در هر صورت با فرض عدم ا طلاع
از چگونگى ترک استقبال قبله، ذبیحه محکوم به حلیت است.
ب ) تسمیه
• وقتی ذابح می خواهد سر حیوان را ببرد یا کارد به گلویش بگذارد ، باید به نیت سر بریدن ، نام خدا را ببرد و
کافی است و اگر بدون قصد سر بریدن نام « ... الحمدا » و یا « ا... اکبر » یا « ... بسم ا » همین قدر که بگوید
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 95 از 134
خدا راببرد ، آن حیوان پاک نمی شو د و گوشت آن هم حرام است . ولی اگر از روی فراموشی نام خدا را نبرد
اشکال ندارد .
• تسمیه در ذبح شرعی به هر زبانی گفته شود ، کفایت می کند و لازم نیست به عربی باشد ، اگر چه خوب
است به غیر عربی نام نبرند .
• ذکر نام خدا به هر زبان در ضمن کلام تام کفایت می کند و لی کفایت لفظ جلاله یا نام دیگر به هر زبان اگر
تنها باشد یعنی در جمله نباشد ، محل اشکال است .
• تسمیه به غرض دیگر غیر از ذبح کفایت نمی کند .
• اگر تسمیه به قصد ذبح مرغ گفته شود و سپس گوسفندی را ذبح کند ، کفایت نمی کند .
از طریق نوار در حلیّت ذبیحه کفایت نمی کند بلکه باید ذابح مسلمان در وقت ذبح « ... بسم ا » • پخش تسمیه
نام خدا را بگوید .
• تسمیه اگر به نحوی باشد که بر هر ذبیحه تسمیه صدق کند ، کفایت می کند وگرنه کافی نیست .
• اگر تسمیه را یک نفر و ذبح را شخص دیگر انجام دهد کفایت نمی کند و تسمیه باید از ذابح باشد .
• در تسمیه باید ذابح بداند چه می گوید ولی دانستن معنی تسمیه به تفصیل لازم نیست .
• تسمیه از روی تعجب و استهزاء در ذبح کفایت نمی کند .
• تسمیه هنگام ذبح باید صورت گیرد و اگر فاصله زیاد باشد ، قبل از ذبح کفایت نمی کند .
را در وقتی که مشغول ذبح است بگوید حتی اگر چند ثانیه پیش از شروع « ... بسم ا » • در تسمیه ، ذابح باید
به گفتن تسمیه ، قطع رگ ها را آغاز کرده باشد .
• ادای ذکر تسمیه باید به زبان باشد و ذکر قلبی کفایت نمی کند و نجس بودن دهان ضرری به گفتن
ذکر نمی زند .
• شخص لال ، تسمیه را به همان نحوی که می تواند ، بگوید و اگر اصلاً نمیتواند به زبان بگوید ، زبانش را
حرکت دهد و به انگشتش اشاره کند .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 96 از 134
گفته شود اشکال ندارد و ذبیحه « ... بسم ا » • اگر موقع ذبح تسمیه فراموش شود و قبل از جان دادن ذبیحه
حلال است .
ج ) آهن بودن وسیله ذبح
• باید سر حیوان را با چیزی ببرند که ازآهن باشد ولی چنانچه آهن پیدا نشود ( و طوری باشد که اگر سر
حیوان را نبرند می میرد ) ، با شیء تیزی که چهار رگ آن را جدا کند مانند شیشه و سنگ تیز ، می شود سر
آن را برید .
• در ذبح ، میزان صدق عرفی آهن است و چنانچه عرفاً صدق کند که با آهن ذبح واقع شده حلال است .
• ذبح با استیل که فولاد ضد زنگ است مانعی ندارد .
د ) استقرار حیات و حرکت و خروج خون حیوان پس از ذبح
• بعد از سر بریدن ، حیوان باید حرکتی بکند اگر چه مثلاً چشم یا دم خود را حرکت دهد ، یا پای خود را به
زمین بزند که معلوم شود زنده بوده است .
• در حلیّت ذبیحه ، شرط لازم آن است که ذبح بر حیوان زنده واقع شود و همین قدر که حرکتی بکند که
معلوم شود زنده بوده ، کافی است .
• در کشتارگاه های صنعتی ، که قبل از ذبح ، از دستگاههای شوک و تفنگ های ساچمه ای جهت بیهوش
نمودن حیوانات استفاده می گردد ، اگر بعد از شوک و ضربه ساچمه حیوان زنده باشد و ذبح بر حیوان زنده
واقع شود ، ذبیحه محکوم به حلیّت است ، اگر چه بعد از ذبح هیچ حرکتی نداشته باشد .
• اگر در حال اغماء ، حیوان زنده باشد و تذکیه شرعی بر آن واقع شود ، خروج خون کم یا زیاد ، با فشار و بدون
آن در حلیّت آن معتبر نیست .
• بعد از اینکه سر حیوان بریده شد ، متصل نمودن جریان الکتریکی به بدن حیوانات جهت بیرون راندن خون
اضافی و یا زدن چاقو به قلب حیوان ، حرام نیست و موجب حرمت ذبیحه نمی شود ولی بهتر است بعد از جان
دادن حیوان باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 97 از 134
ه ) استناد به ذابح
• ذبح با دستگاه اگر به نحوی باشد که در نظر عرف استناد به ذابح مسلمان داشته باشد و صدق کند که
مسلمان حیوان را ذبح کرده ، با وجود سایر شرایط مانع ندارد .
• ذبح بوسیله ماشین بدون استناد به ذابح مسلمان با رعایت سایر شرایط شرعیه ، کافی در حلیّت نیست و
ذبیحه در حکم میته می باشد .
و ) قطع اوداج اربعه
• باید چهار رگ بزرگ گردن حیوان را از پایین برآمدگی زیر گلو به طور کامل ببرند و اگر آنها را بشکافند کافی
نیست .
• چهار رگ بزرگ گردن عبارتند ازحلقوم ( مجرای نفس یا نای ) ، مری ( مجرای غذا ) و دو رگی که محیط به
حلقوم یا مری هستند و موضع ذبح زیر حلق است به طوری که جوزه در سر حیوان واقع شود و باید پی در
پی بریده شود .
• باید بریدن همه رگ های چهارگانه قبل از خروج روح واقع شود بلکه احتیاط واجب آنست که فاصله بین
بریدن رگ ها به مقدار خارج از متعارف حاصل نشود .
• در قطع رگ ها ، تتابع لازم است و اگر بعضی از رگهای چهارگانه را قطع و ذبیحه را رها کند تا جان دهد و
پس از آن بعضی دیگر را قطع کند ، حرام می شود .
• اگر در حیوانی که ذبح شده معلوم شود که مقداری از اوداج اربعه مثلاً ربع یا ثلث یا نصف یا کمتر و یا بیشتر
در بدن باقی مانده است ، خوردنش جایز نیست و حکم میته را دارد و نجس و حرام است .
• اگر زیر جوزه بریده نشود مثلاً نصف جوزه در طرف سر و نصف دیگر در طرف بدن باشد ، گفته اند چهار رگ
بریده نمی شود و موجب حرمت ذبیحه می شود .
• اگر با فرض ماندن بخشی از جوزه به طرف سر ، علم به قطع و بریده شدن چهار رگ حاصل شود ذبیحه
حلال است و اگر علم به قطع چهار رگ حاصل نشود ذبیحه محکوم به حرمت است مگر اینکه فوراً و بلافاصله
قبل از جان دادن بالای جوزه را قطع کنند ، تا علم به بریده شدن چهار رگ قبل از فوت حیوان حاصل شود
که در این صورت حکم به حلّیَت ذبیحه می شود .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 98 از 134
• لازم نیست خروج روح از بدن ذبیحه مستند به قطع رگها باشد ، پس اگر ذبح شرعی بر حیوان واقع شود ،
حلال است اگر چه بعد از ذبح در آتش بیفتد یا از بلندی سقوط کند و بمیرد . بنابراین پس از ذبح شرعی ،
اگر با تفنگ و یا کارد بر قلب یا مغز حیوان ضربه وارد کنند ذبیحه حلال است.
ز ) عدم قطع سر یا نخاع قبل از خروج روح
• قطع رگهای چهارگانه از پشت سر جایز نیست و موجب حرمت ذبیحه می گردد .
• جدا کردن سر حیوان پیش از خروج روح از روی عمد حرام است علی الاحوط و فرقی در این حکم میان
حیوانات و حتی پرندگانی مانند گنجشک نیست .
• در هنگام سر بریدن حیوان اگر قبل از مفارقت روح از جسم سر حیوان بصورت کامل جدا شود، این کار حرام
است ولى گوشت آن حرام نم ىشود و حلال است.
احکام خوراکی های گوشتی
• استفاده از خمیر مرغ در صنایع سوسیس و کالباس که از اسکلت کامل مرغ استحصال می گردد ، در صورت
مستهلک شدن نخاع در آن ، به طوری که عرفاً خوردن نخاع صدق نکند ، مانعی ندارد .
• غذاهای گوشتی اهل کتاب که حلیّت و طهارت آن موقوف بر تذکیه است ، جواز تناول متوقف بر احراز تذکیه
شرعی است .
خورانیدن چیزهای نجس به حیوانات
• خورانیدن چیزهای نجسی مانند ضایعات کشتارگاهی و گوشت مردار به دام و طیور و ماهی مناسب نیست ولی
موجب حرمت گوشت آنها نمی شود و نیاز به استبراء ندارد .
• مخلوط کردن مشروب الکلی با آب و خورانیدن آن به مرغ ، سبب حرمت گوشت آن نمی شود ولی در
صورتی که مرغ در اثر خوردن شراب مست شود و در همان حال ذبح شود ، بنا بر احت یاط واجب شستن آن
قبل از خوردن لازم است و باید از خوردن آنچه در شکم مرغ است مانند دل و جگر اجتناب گردد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 99 از 134
سایر استفتائات از دفتر مقام معظم رهبری در مورد طیور
• در رو شهاى جدید براى ذبح مرغ ابتدا بوسیله برق ، به مرغ شوک م ىدهند تا مرغ بی حال شود و براى ذبح تقلا
نکند . اگر بقیه شرایط ذبح شرعى رعایت مى شود، تا یقین پیدا نکرد هاید که حیوان در اثر شوک مرده است،
استفاده از آن مانعى ندارد.
• خروسى که گوشت پخته م ىخورد گوشتش حلال است و مدفوع آن پاک است.
و آهن بودن آلت « ... بسم ا » • در ذبح مرغ و هر حیوان دیگر با دستگاه ، علاوه بر وجوب رو به قبله بودن و ذکر
ذبح و مسلمان بودن ذابح باید عمل ذبح به نحوى باشد که مستند به ذابح گردد مثل آنکه چند مرغ را بخواباند و
تیغه ماشین را بکشد تا گردن آنها را ببرد.
• خوردن مرغ هاى بسته بندى شده که ممکن است انسان از طریقه ذبح شدن آنها آگاهى نداشته باشد
اگر از بازار مسلمانان تهیه شود، اشکال ندارد.
• در ذبح مرغ با دستگاه که به علت سرعت کار، براى هر یک از حیوانات نام خدا برده نم ىشود، براى آن دسته از
کفایت م ىکند و براى دسته « ... بسم ا » با هم ذبح م ىشوند، گفتن یک « ... بسم ا » مرغ ها که بعد از گفتن
تکرار شود. « ... بسم ا » مى باشد، باید « ... بسم ا » بعدى که فرصت گفتن
• فضله پرندگان حرام گوشت نجس نیست.
• در ذبح مرغ ، در فرض اینکه هر قطعه مرغ ، به هنگام ذبح مقابل ذابح قرار گیرد ، لازم است برای هر یک ولو به
حداقل ، ذکر جداگانه گفته شود .
« ... بسم ا » با هم ذبح می شوند گفتن یک ، « ... بسم ا » • در کشتارگاه برای آن دسته از مرغ ها که بعد از گفتن
تکرار شود . « بسم الله » باشد ، باید « ... بسم ا » کفایت می کند و برای دسته بعدی که فرصت گفتن
« ... بسم ا » برای ذبح همه مرغ ها کافی نیست و برای هر کدام هم لازم نیست یک « ... بسم ا » • در کشتارگاه یک
و ذبح واقع شود که عرفاً صدق کند نام خدا را بر ذبیحه برده ، کافی است « ... بسم ا » گفته شود ، بلکه اگر طوری
• در روشهای جدید که برای ذبح مرغ ، ابتدا بوسیله برق به مرغ شوک می دهند تا ذبح راحت تر انجام شود ، تا
یقین پیدا نکرده اید مرغ در اثر شوک مرده است و با رعایت سایر شرایط ذبح شرعی ، استفاده ازآن مانعی ندارد.
ولی در صورت یقین به این که بعضی مرغها در اثر شوک و قبل از ذبح شرعی مرده اند ، و با بقیۀ مرغ های حلال
مخلوط شده اند ، همه مرغ ها حرام است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 100 از 134
• نهادن مرغ مذبوح در آب گرم ، پیش از تمام شدن خروج ، ضرر به حلیّت مرغ نمی رساند .
و آهن بودن « ... بسم ا » • در ذبح مرغ و هر حیوان دیگر توسط ماشین ، علاوه بر وجوب رو به قبله بودن و ذکر
آلت ذبح و مسلمان بودن ذابح ، باید عمل ذبح به نحوی باشد که مستند به ذابح گرددمثل آنکه چند مرغ را
بخواباند و تیغه ماشین را بکشد تا گردن آنها را ببرد.
• اگر مرغی که ذبح شده به علت تیزی کارد ، سرش جدا شود و همه رگ به طرف بدن مرغ رفته باشد ، می توان تا
زنده است اوداج اربعه را برید و دراینصورت حلال می شود ولی سر که قبل ازذبح شرعی جدا شده حرام است .
• مرغ های ذبح شده در کشور اسلامی حلال و پاک است مگر آنکه یقین کنید که خلاف طریق شرعی ذبح شده
است .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 101 از 134
پیوست ها- منابع
فهرست صفحه
پیوست 1 : فرم گواهی شستشو و ضدعفونی خودروهای ویژه حمل طیور زنده .................................................................................................. 102
پیوست 2 : دستورالعمل نشانه گذاری مرغ گوشتی (تازه) ....................................................................................................................................... 103
پیوست 3 : دستورالعمل نشانه گذاری مرغ گوشتی منجمد ................................................................................................................................... 104
پیوست 4 : دستورالعمل نشانه گذاری آلایش ( دل ، جگر، سنگدان و پای ) مرغ تازه (بسته بندی شده در ظروف یکبار مصرف) .............................. 106
پیوست 5 : ضوابط نشانه گذاری فراورده های دامی تولید شده به سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی ..................................................................... 107
پیوست 6 : ویژگی های کیسه ها و ظروف پلاستیکی یکبار مصرف و استریچ فیلم مورد استفاده در بسته بندی طیورو آلایش خوراکی مربوط..... 110
پیوست 7 : فرم استشهاد اراضی مشاع................................................................................................................................................................ 111
پیوست 8 : فرم وکالتنامه غیر قابل عزل به مدت 10 سال .................................................................................................................................... 112
پیوست 9 : فرم تعهد نامه جهت صدور پروانه تاسیس.......................................................................................................................................... 113
پیوست 10 : فرم بازدید از زمین برای صدور / تمدید پروانه بهداشتی تاسیس کشتارگاه صنعتی طیور....................................................................... 114
پیوست 11 : فرم خلاصه پرونده........................................................................................................................................................................... 121
پیوست 12 : فرم بازدید تعیین وضعیت کشتارگاه صنعتی طیور برای صدور / تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری..................................................................... 122
پیوست 13 : فرم تعهدنامه جهت صدور پروانه بهداشتی بهره برداری .................................................................................................................... 131
پیوست 14 : منابع و مأخذ: ................................................................................................................................................................................... 132
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 102 از 134
پیوست 1
فرم گواهی شستشو و ضدعفونی خودروهای ویژه حمل طیور زنده
شماره خودرو............................................ نام راننده..........................................
تاریخ تخلیه تاریخ بارگیری محل تخلیه محل بارگیری
امضای مسئول فنی
بهداشتی کشتارگاه
نام شهرستان و نام مرغداری
نام شهرستان و نام کشتارگاه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 103 از 134
: پیوست 2
دستورالعمل نشانه گذاری مرغ گوشتی (تازه)
بسته بندی کیسه ایی
مشخصات زیر با ید به صورت خوانا و با رنگ پاک نشدنی بر روی هر بسته لاشه کامل مرغ ( به زبان فارسی برای
داخل کشور و به زبان انگلیسی و یا به زبان کشور وارد کننده برای محصولات صادراتی )چاپ شود :
الف ) طرف اول
• نام ونوع فرآورده / شکل عرضه : مرغ گوشتی منجمد
• تاریخ تولید /کشتار(برحسب روز - ماه- سال ) : ...........................................
• تاریخ انقضاء : 48 ساعت پس از تولید/ کشتار ( 72 ساعت پس از تولید/ کشتار)
• شرایط نگهداری : صفرتا 4 درجه سانتی گراد زیر صفر
• کدپروانه بهداشتی بهره برداری از اداره کل دامپزشکی استان : .................................
• نام ونشانی کشتارگاه : ..............................
• وزن خالص: .............................................
• شماره بچ / بهر محصول :
ب ) طرف دوم
باتوجه به لزوم افزایش آگاهی مصرف کننده از ویژگیهای فرآورده ، درج اطلاعات ذیل برروی طرف دوم کیسه
الزامی است
مصرف کننده گرامی مرغ منجمد سالم وبهداشتی باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
-1 پوست بطور یکنواخت برروی بدن کشیده و عاری از هرگونه پارگی ، تورم ، خون مردگی، تغییر رنگ و خراش باشد .
-2 کاملاً تمیز و عاری از پر، ذرات خارجی و هر گونه آلودگی باشد .
-3 امعاء واحشاء آن بطور کامل تخلیه شده باشد .
-4 عضلات دارای رنگ ،سفتی و قوام طبیعی و چربیها به رنگ زرد روشن یکنواخت بوده و هیچگونه بوی غیرطبیعی نظیر
بوی ترشیدگی یا تعفن ازآن به مشام نرسد .
-5 بسته بندی باید سالم و بدون خونابه یا آب منجمد شده باشد .
تلفن رسیدگی به شکایات اداره کل دامپزشکی استان : ......................
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 104 از 134
بسته بندی در ظروف یکبار مصرف:
کلیه مشخصات مورد اشاره در مورد بسته بندی کیسه ای باید بر روی برچسب های مناسب چاپ شده و برروی
روکش پلاستیکی ( استریچ فیلم ) هر بسته چسبانیده شود .
یادآوری 1-درصورتی که کشتارگاه درنظر دارد آرم ویا نام ویژه ای برروی بسته بندی درج نماید ، باید آرم ویا نام
مذکور قبلاً به ثبت رسیده و موضوع کتباً به اطلاع وتایید اداره کل دامپزشکی استان رسانیده شود .
یادآوری 2- منظور از کد پروانه ، 6 رقم سمت راست شماره پروانه بهداشتی بهره برداری کشتارگاه صادره از سوی
اداره کل دامپزشکی استان می باشد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 105 از 134
: پیوست 3
دستورالعمل نشانه گذاری مرغ گوشتی منجمد
بسته بندی کیسه ایی
مشخصات زیر با ید به صورت خوانا و با رنگ پاک نشدنی بر روی هر بسته لاشه کامل مرغ ( به زبان فارسی برای
داخل کشور و به زبان انگلیسی و یا به زبان کشور وارد کننده برای محصولات صادراتی )چاپ شود :
الف ) طرف اول
• نام ونوع فرآورده / شکل عرضه : مرغ گوشتی منجمد
• تاریخ تولید /کشتار(برحسب روز - ماه- سال ) : ...........................................
• تاریخ انقضاء : یکسال پس از تولید/ کشتار
• شرایط نگهداری : 18 درجه سانتی گراد زیر صفر
• کدپروانه بهداشتی بهره برداری از اداره کل دامپزشکی استان : ............................
• نام ونشانی کشتارگاه : ..............................
• وزن خالص: .............................................
• شماره بچ / بهر محصول :
ب ) طرف دوم
باتوجه به لزوم افزایش آگاهی مصرف کننده از ویژگیهای فرآورده ، درج اطلاعات ذیل برروی طرف دوم کیسه
الزامی است .
مصرف کننده گرامی مرغ منجمد سالم وبهداشتی باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
-6 پوست بطور یکنواخت برروی بدن کشیده و عاری از هرگونه پارگی ، تورم ، خون مردگی، تغییر رنگ و خراش و نیز بدون
آثار سوختگی ناشی از انجماد و علائم کپک زدگی باشد .
-7 کاملاً تمیز و عاری از پر، ذرات خارجی و هر گونه آلودگی باشد .
-8 امعاء واحشاء آن بطور کامل تخلیه شده باشد .
-9 تا هنگام مصرف از انجماد خارج نشده و پس از انجماد زدایی ، عضلات سختی و قوام طبیعی خود را حفظ کرده و
هیچگونه بوی غیرطبیعی نظیر بوی ترشیدگی یا گندیدگی ازآن به مشام نرسد .
-10 بسته بندی باید سالم و بدون خونابه یا آب منجمد شده باشد .
تلفن رسیدگی به شکایات اداره کل دامپزشکی استان : ......................
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 106 از 134
بسته بندی در ظروف یکبار مصرف:
کلیه مشخصات مورد اشاره در مورد بسته بندی کیسه ای باید بر روی برچسب های مناسب چاپ شده و برروی
روکش پلاستیکی ( استریچ فیلم ) هر بسته چسبانیده شود .
یادآوری 1-درصورتی که کشتارگاه درنظر دارد آرم ویا نام ویژه ای برروی بسته بندی درج نماید ، باید آرم ویا نام
مذکور قبلاً به ثبت رسیده و موضوع کتباً به اطلاع وتایید اداره کل دامپزشکی استان رسانیده شود .
یادآوری 2- منظور از کد پروانه ، 6 رقم سمت راست شماره پروانه بهداشتی بهره برداری کشتارگاه صادره از سوی
اداره کل دامپزشکی استان می باشد.
یادآوری 3- با توجه به اینکه مرغ منجمد آماده طبخ نهایتاً در کارتن بسته بندی می گردد( بسته بندی کارتنی شیرینگ
پک با رویه پلاستیکی روی کارتن ها ) درج موارد فوق برروی کارتن ها نیز الزامی خواهد بود ، بدیهی است برروی
کارتن ها به جای بند 4 ، وزن خالص کل باید درج گردد و سایر مشخصات درج شده برروی کارتن بایستی دقیقاً
مطابق مشخصات مندرج برروی هر بسته موجود در آن باشد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 107 از 134
: پیوست 4
دستورالعمل نشانه گذاری
آلایش ( دل ، جگر، سنگدان و پای ) مرغ تازه
(بسته بندی شده در ظروف یکبار مصرف)
مشخصات زیر باید الزاماً با یک زبان به صورت خوانا و با رنگ پاک نشدنی بر روی برچسب های مناسب چاپ
شده و بر روی روکش ( استریچ فیلم ) هر بسته ( به زبان فارسی برای داخل کشور و به زبان انگلیسی و یا به زبان
کشور وارد کننده برای محصولات صادراتی )چسبانده شود .
الف ) برچسب اول
• نام ونوع فرآورده / شکل عرضه : .........................................................
• تاریخ تولید /کشتار (برحسب روز - ماه- سال ) : .......................................
• تاریخ انقضاء : 48 ساعت پس از تولید / کشتار
• شرایط نگهداری : صفر تا 4 درجه سانتی گراد
• کدپروانه بهداشتی بهره برداری از اداره کل دامپزشکی استان : ........................
• نام ونشانی کشتارگاه : ..............................
• وزن خالص: ..............................................
• شماره بچ / بهر محصول :
ب )برچسب دوم
باتوجه به لزوم افزایش آگاهی مصرف کننده از ویژگیهای فرآورده ، درج اطلاعات ذیل برروی برچسب دوم هر
بسته الزامی است .
مصرف کننده گرامی آلایش تازه سالم وبهداشتی باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
-1 کاملاً تمیز و عاری از هرگونه پارگی ، تورم ، له شدگی یا تغییر رنگ باشد.
-2 دارای رنگ، سفتی و قوام طبیعی بوده و هیچگونه بوی غیرطبیعی نظیر بوی ترشیدگی یا تعفن از آن به مشام نرسد
-3 بسته بندی باید سالم و فاقد خونابه باشد
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 108 از 134
: پیوست 5
ضوابط نشانه گذاری فراورده های دامی تولید شده به سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی
ضوابط نشانه گذاری فراورده های دامی تولید شده به سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی به شرح زیر می باشد
که بایستی در زمان نشانه گذاری رعایت شود :
-1 ارائه موافقت کتبی واحد تولید کننده (مانند کشتارگاه، کارگاه فراوری و بسته بندی و ...) با مشخصات سفارش
دهنده برابر مفاد نمونه پیوست و اعلام مدت زمان موافقت جهت استفاده از نمونه برچسب
2 - ارائه برچسب های مورد استفاده برای نشان ه گذاری محصول تولیدی مورد نظرشامل نام محصول و یا نام و آرم
تجاری محصول مورد درخواست سفارش دهنده (درج آن منوط به ارائه گواهی ثبت معتبر است)، مشخصات محصول،
مشخصات واحد تولیدکننده و مشخصات شخص حقیقی ویا حقوقی سفارش دهنده؛ برابر مفاد نمونه منضم
-3 ارائه اساسنامه شرکت سفار شدهنده منطبق بر فعالیت مورد نظر
بدیهی است کلیه مسئولیت های تولید به عهده مالک / مدیریت کشتارگاه / گارکاه بسته بندی است و درج نام یا آرم
تجاری تولید کننده بر روی برچسب در صورت ارائه گواهی ثبت معتبر نیز بلامانع می باشد .
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 109 از 134
نناام تتجاارری ممحصوول//
آآررم تتجاارری
ممحل تتووللییدد ((کشتتااررگااهه//کااررگااهه ببستتهه ببننددی ))::
نام ......................................
آرم // نام تجاری
نشانی ––تلفن تماس
ککدد پپررووااننهه ببههددااششتتی ببههررهه ببرردداارری اازز ااددااررهه ککلل ددااممپپززششککی ااسستتاانن ........ :: ........
نام محصول ::
شرایط نگهداری ::
تاریخ تولید ::
تاریخ انقضا::
ممشخصاات سفااررش ددهننددهه::::
نام
نشانی ––تلفن تماس
سفارش دهند ه
محل درج
مشخصات
محصول
محل درج
مشخصات
آشتارگاه /
آارگاه بسته
بنديي محل
توليد (آشتار/
فراوري
/بسته بندي)
برابر مفاد
پروان ه
شکل عرضه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 110 از 134
: پیوست 6
ویژگی های کیسه ها و ظروف پلاستیکی یکبار مصرف و استریچ فیلم مورد استفاده در بسته بندی
گوشت طیورو آلایش خوراکی مربوط
-1 ویژگی های شیمیایی
باشد . ( Food grade) • از جنس مناسب جهت بسته بندی مواد غذایی
• قابلیت جذب چربی را نداشته باشد.
• غیر سمی باشد.
• از مواد باز یافت شده نباشد.
-2 ویژگی های فیزیکی
• هنگام بسته بندی سالم ، پاکیزه و استفاده نشده باشد .
• قابلیت عبور هوا از آن ناچیز باشد .
• قابلیت عبور بخار آب از آن ناچیز باشد .
• قابلیت انبساط و انقباض آن در برابر تغییرات درجه حرارت محیط ناچیز باشد .
• قدرت کشش خوبی داشته باشد .
• قابلیت خم شدگی ، نرم بودن و انحناپذیری خوبی داشته باشد .
• سه لایه باشد .
• کیسه می تواند رنگی یا شفاف باشد .
یادآوری _ در صورتی که کیسه رنگی باشد ، لایه های درونی و بیرونی آن باید الزاماً شفاف ( بدون رنگ) باشد،
و فقط در لایه میانی می توان از مواد رنگی ( از نوع مجاز جهت مواد غذایی) استفاده کرد.
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 111 از 134
: پیوست 7
« فرم استشهاد اراضی مشاع »
اینجانبان کلیه /عده ای از صاحبان اراضی .....................................................................متعهد می شویم که محل افراز
شده مندرج در نقشه زیر را در سهم آقای ...................................................................................فرزند
............................................... بشماره شناسنامه .......................................................... دارای کد ملی
............................................................که متقاضی صدور پروانه ............................................................................. کشتارگاه
صنعتی طیور است قرارداده وضمانت می کنیم که در موقع افراز و تفکیک ،محل مشخص شده در پایین این ورقه به
نامبرده تعلق گیرد . نامبرده می تواند درمحل مزبور تاسیسات کشتارگاه صنعتی طیور احداث کرده و اینجانبان حق
هیچ گونه اعتراضی نسبت به سهم مشخص شده نامبرده نداریم و به هیچ وجه متعرض ایشان نخواهیم شد .
محل امضاء مالکین ..........
امضاء کلیه / عده ای از مالکان اراضی فوق الذکر مورد گواهی است .
مهر و امضاءشورای محل
کل اراضی مشاع بین چند نفر
محل افراز شده بوسیله مالکان برای
متقاضی صدور پروانه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 112 از 134
: پیوست 8
« فرم وکالتنامه غیر قابل عزل به مدت 10 سال »
موکل (موکلان) :آقای ...................................................فرزند ...................................به شناسنامه شماره ..............................
کد ملی ...........................................صادره از ................................................... ساکن ...............................................................
و آقای ...........................................................فرزند ..............................................به شناسنامه شماره ................................
کد ملی ......................................................ساکن............................................................................................................................
وکیل : آقای ........................................................فرزند ......................................به شناسنامه شماره ...................
کد ملی ......................................................ساکن ...........................................................................................................................
مورد وکالت : مراجعه به سازمان دامپ زشکی کشور / اداره کل دامپزشکی استان .....................................................به
منظور تقاضا و اخذ پروانه بهداشتی ............................... یک واحد کشتارگاه صنعتی طیور ........................................به
نام خود نسبت به سهم موکل یا مو کلان ، در ........................................قطعه تفکیکی پلاک ..................................فرعی
مجزا شده از پلاک ............................اصلی /روستای .......واقع در بخش ..........شهرستان ..............و استان ...............و
امضاءو تسلیم هر نوع درخواست تا صدور و اخذ پروانه وبعد از آن ادامه بهره برداری از تاسیسات کشتارگاه
صنعتی طیور در پلاک مزبور و تعقیب در تمام مراحل اداری و امضاء تعهد نامه ها و اسناد و اوراق و دفاتر و دادن
رسید و انجام سایر تشریفات لازمه و مربوطه دیگر با هر عنوان که باشد و ح ق استفاده از زمین پلاک فوق برای
ایجاد تاسیسات کشتارگاه صنعتی طیور طبق طرح و نقشه ساختمانی و تاسیسات که به تائید کارشناسان
سازمان دامپزشکی ،اداره کل دامپزشکی استان رسیده است و ادامه کار در محل پلاک مزبور .
حدود اختیارات : در کلیه تشریفات انجام مورد وکالت هر نوع اقدام و امضای وکیل به منزله اقدام وامضای موکل
یا موکلان است ومدت اعتبار این وکالت نامه ده ( 10 ) سال تمام می باشد. شروع وکالت نامه از تاریخ زیر است و
موکل یا موکلان ضمن عقد خارج لازم ، حق عزل وکیل را در مدت مرقوم از خود سلب و ساقط کردند.
تاریخ ................. امضاء
( طبق این فرم در دفتر خانه اسناد رسمی سند رسمی تنظیم شود)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 113 از 134
: پیوست 9
« فرم تعهد نامه جهت صدور پروانه بهداشتی تاسیس کشتارگاه صنعتی طیور »
سازمان دامپزشکی کشور
اداره کل دامپزشکی استان .........................
اینجانب با مشخصات زیر
نام .................................نام خانوادگی ................................................ شماره شناسنامه.....................................................
صادره ..........................................میزان تحصیلات ............................................ شغل .......................................
به نمایندگی از جانب خود / شرکت ................که طی درخواست مورخ................... تقاضای صدور پروانه ..........................
یک واحد کشتارگاه صنعتی طیور ...................................................................................................................................
با مشخصات زیر :
کشتارگاه صنعتی طیور ....................
ظرفیت مورد تقاضا ........................ نحوه بهره برداری ..........................
واقع در استان ............................ شهرستان ...................... بخش ....................قریه ................پلاک .............
فرعی ............... از اصلی ................ را داشته ام ،
بدینوسیله متعهد می شوم قبل از آغاز عملیات ساختمانی نتیجه آزمایش کمی و کیفی آب را ارائه نمایم ،فواصل جدول نظام
دامداری کشور رامطابق باکروکی که توسط کارشناسان بازدید کننده تاییدگردیده است را رعایت نمایم . ساختمانها و
تاسیسات را طبق طرح و نقشه تائید شده احداث نموده و در مدت اعتبار پروانه آنها را تکمیل و آماده بهره برداری نمایم .
همچنین از ساختمانها و تاسیسات و تجهیزات واحد فوق الذکر بجز مواردی که در پ روانه قید میگردد برابر شرایط و ضوابط
مندرج در پروانه مربوطه استفاده دیگری نکرده و بدون اطلاع قبلی وکسب مجوز های لازم از سازمان دامپزشکی ویا اداره کل
دامپزشکی ، واحد خود را توسعه نداده و بدون کسب اجازه نسبت به فروش ،انتقال واحد یا پروانه آن به طور مستقیم یا غیر
مستقیم اقدامی ننمایم .
در صورتی که تعهدات ذکر شده بالا را انجام نداده یا بر خلاف آنها عمل نمایم و همچنین در صورت اثبات عدم صحت مالکیت
، مرجع صادر کننده پروانه (سازمان دامپزشکی ، اداره کل دامپزشکی ) میتواند ، پروانه مورد اشاره را ابطال و نسبت به قطع آب
و برق و سایر امتیازاتی که بر اثر صدور پروانه به واحد مورد بحث تعلق گرفته است اقدام کند وهرگونه زیان و ضرری که از این
بابت متوجه اینجانب شود مورد قبول است و حق هیچگونه اعتراضی برای اینجانب باقی نمی ماند در صورتی که از بابت عدم
رعایت ضوابط نظام دامداری خسارتی متوجه دولت ویا بیت المال گردد موظف به جبران آن هستم .
نام و نام خانوادگی امضا/مهر تاریخ
مالک/ مدیر عامل شرکت
(طبق این فرم در دفتر خانه اسناد رسمی سند رسمی تنظیم شود)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 114 از 134
: پیوست 10
تمدید پروانه بهداشتی تاسیس کشتارگاه صنعتی طیور صدور فرم بازدید از زمین برای
الف) مشخصات متقاضی:
شخص حقوقی شخص حقیقی
خصوصی تعاونی نهادهای عمومی وابسته به دولت دولتی نام: ..............
نام سازمان / بنیاد / شرکت: ........................نام مدیر عامل: ...................
میزان تحصیلات: ........................ شغل فعلی: ......................... شماره شناسنامه: ....................
صادره: ............................ متولد: ...................
نشانی آدرس مکاتبه: .................................................................................................................
تلفن تماس: منزل: ........................... دفتر: ............................... همراه: ....................................
ب) مشخصات زمین پیشنهادی:
نشانی زمین: استان: .......................... شهرستان: ............................ بخش: ......................... روستا: .....................
شماره پلاک فرعی: ..............................از اصلی: .....................................................................................................
به مساحت: .....................................................متر مربع (ابعاد: ...................................متر * ...............................متر)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 115 از 134
-2 موقعیت استقرار:
منطقه صنعتی
نام: ....................
منطقه کشاورزی
.............................
منطقه مسکونی
...........................
منطقه تجاری
...........................
خیر بلی آیا زمین پیشنهادی، خارج از محدوده بیست ساله شهر / شهرک است؟
نوع زمین از دیدکاه کشاورزی (بنا به استعلام از جهاد کشاورزی شهرستان) :
غیر قابل کشت نیمه بایر قابل کشت
منابع تامین آب:
چاه عمیق
تعداد: ........حلقه
آبدهی: ...........
چاه نیمه عمیق
تعداد: ..........حلقه
آبدهی:...........
قنات
آبدهی: .......
حقابه رودخانه
به میزان:..........
آب لوله کشی (شهری)
قطر انشعاب: ............اینچ
آبدهی:.........
دارد( بشماره ................ به تاریخ : .........................) ندارد اجازه حفر چاه از وزارت نیرو
سطح ایستادگی آب :....................... متری زیر زمین
منابع تامین برق:
تجاری) صنعتی کشاورزی برق منطقه ای :............... آمپر (
برق اضطراری:................. کیلو. وات آمپر( تعداد دیزل و موتور ژنراتور :................. نوع :......................)
نوع مالکیت:
دارای سند مالکیت شخصی رسمی
شخصی عادی
بنام:..................
استیجاری عادی
استیجاری اوقافی
مدت اجاره :........ سال
واگذاری
دستگاه واگذار کننده :........ نوع:.........
غیره
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 116 از 134
پ - وضعیت تطابق با نظام دامداری:
جدول فواصل :
فاصله زمین تا:
مناطق مسکونی حداقل فاصله لازم ، برابر ضوابط
نظام دامداری و شرایط منطقه
محدوده نزدیکترین شهر/شهرک
بنام:.............................. با جمعیت.......................: ............................متر ............................متر
بنام:.............................. با جمعیت.......................: ............................متر ............................متر
محدوده نزدیکترین روستا/ آبادی
بنام:.............................. با......................... خانوار: ............................متر ............................متر
بنام:.............................. با......................... خانوار: ............................متر ............................متر
محدوده تاسیساتی کارخانجات
جوجه کشی بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
خوراک دام و طیور بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
کشتارگاه دام بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
کشتارگاه طیور بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
سردخانه مواد پروتئینی بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
واحد بسته بندی بنام: ........................... : ..................................متر ............................متر
مرکز عمل آوری فرآورده های دامی بنام:............................ : ..................................متر ............................متر
محدوده تاسیساتی مراکز پرورش انواع دام و طیور :
............................................... بنام:........................... : .................................متر ............................متر
............................................... بنام:............................ : .................................متر ............................متر
............................................... بنام:............................ : .................................متر ............................متر
.............................................. بنام:............................ : .................................متر ............................متر
میدان خرید و فروش دام بنام:............................ : .................................متر ............................متر
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 117 از 134
سایر عوارض تاسیساتی حداقل فاصله لازم ، برابر ضوابط
نظام دامداری و شرایط منطقه
صنایع غذایی نوع ......... بنام:............................. : ...............................متر ......................متر
سایر صنایع کوچک بنام:............................. : ...............................متر ......................متر
متوسط بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
بزرگ بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم فرودگاه بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم اتوبان /جاده اصلی بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم خط آهن بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم دکل های برق فشار قوی بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم قنات بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
عوارض طبیعی
حریم دریا بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
حریم رودخانه بنام:............................. : ...............................متر .......................متر
بلی خیر ت) آیا در زمین پیشنهادی تاسیساتی وجود دارد؟
قابل استفاده به عنوان تاسیسات اصلی:...............
قابل استفاده به عنوان تاسیسات جنبی:...............
غیر قابل استفاده
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 118 از 134
کروکی دقیق زمین پیشنهادی (فاصله زمین و جایگاه استقرار تاسیسات موجود از محدوده مناطق مسکونی / کارخانجات/
کارکاه ها/ انواع دامداری و مرغداریها/ سایر عوارض ):
نام و نام خانوادگی- امضا ء متقاضی نام و نام خانوادگی
کارشناس بازدید کننده - امضاء
محل خدمت
انجام شده است و مسئولیت هر گونه مغایرت با فاصله موجود به عهده GPS بدون دستگاه GPS اندازه گیری فاصله ها با دستگاه
اینجانب می باشد.
کارشناس دامپزشکی بازدید کننده.......
نام و نام خانوادگی- امضا ء
اینجانب آقای / شرکت ..................................متقاضی ............................... متعهد میگردم که با رعایت فاصله مشخص شده در کروکی و
بااخذ مجوز های لازم نسبت به تاسیس اقدام نمایم و چنانچه هر گونه دخل و تصرفی در فاصله ها ی موجود صورت گیرد عواقب قانونی
آن را به عهده گرفته و هیچگونه اعتراضی نداشته باشم. ضمنا" متعهد می گردم هرگونه ساخت وساز در محدوده کروکی مشخص شده از
تاسیسات خود را کتبا" به اطلاع دامپزشکی برسانم نام و نام خانوادگی- امضا ء
مهر شرکت
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 119 از 134
ث ) گزارش پیشرفت عملیات احداث کشتارگاه صنعتی طیور ( برای متقاضیان تمدید پروانه تأسیس):
تاسیسات:
نوع پیشرفت فیزیکی در ساخت و ساز:...................................................................................................................
................................................................................................................................. ...............................................................
.................................................................................................................................................................................................
درصد پیشرفت فیزیکی در ساخت و ساز: ................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
جمع مساحت تاسیسات احداث شده: ......................................................................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
............................................................................................................................... ...................................................................
تجهیزات:
سفارش و خرید ماشین آلات: :.................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. .....................................
.................................................................................................................................................................................................
نصب ماشین آلات و تجهیزات:..................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................. ....
................................................................................................................................ .................................................................
راه اندازی و تولید آزمایشی: :....................................................................................................................................
..................................................................................................... ............................................................................................
................................................................................................................................................................... ...........................
کروکی جایگاه تاسیسات احداث شده در زمین:
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 120 از 134
ج) نظریه کارشناس:
از نظر اینجانب ................................................... کشتارگاه صنعتی طیور.................................................................... واجد
شرایط دریافت پروانه بهداشتی تاسیس می باشد.
تاریخ و امضاء
کارشناس بازدید کننده
محل خدمت
چ) نظریه اداره کل دامپزشکی استان :
مندرجات فرم و نظریه کارشناس مورد تائید می باشد .
تاریخ و امضاء تاریخ و امضاء
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی مدیر کل دامپزشکی استان …..
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 121 از 134
: پیوست 11
فرم خلاصه پرونده
نام متقاضی :................................................. نوع پروانه:.......................................................
نوع واحد :................................................... نحوه بهره برداری:............................................
شرکت شخص اجاره نامه رسمی شرکت ، شخص - رسمی نوع اسناد مالکیت : سند عادی
واگذاری توسط مراجع ذیربط قرارداد با شرکت شهرکهای صنعتی تاییدیه مالکیت توسط جهاد کشاورزی استان
مدارک مورد نیاز مطابق ضوابط و دستورالعملهای
ابلاغی
دارد ندارد مدارک مورد نیاز مطابق ضوابط و دستورالعملهای ابلاغی دارد ندارد
فتوکپی کامل مدارک مالکیت فرم بازدید کارشناسی مورخه
فتوکپی شناسنامه مالک / مدیر عامل تعهدنامه رسمی مالک/ مدیر عامل
عکس مالک /مدیر عامل ( 4 قطعه) تاییدیه سیستم فاضلاب از محیط زیست استان
اساسنامه شرکت جواز تاسیس از سازمان صنایع / سازمان جهاد کشاورزی
آگهی روزنامه رسمی کشور پروانه بهره برداری از سازمان صنایع / سازمان جهاد کشاورزی
آدرس وکروکی دقیق محل مورد نیاز پروانه بهداشتی تاسیس دامپزشکی ...............................................
ارائه طرح پیشنهادی / تایید شده توسط اداره کل
دامپزشکی استان
پروانه بهداشتی بهره برداری دامپزشکی ......................................
نتایج آزمایش آب مصرفی مورد تایید
توضیحات:
کارشناس مسئول اماکن دامی
تاریخ ، نام و امضاء بررسی کننده
مدارک مورد نیاز مطابق ضوابط و
دستورالعملهای ابلاغی
دارد ندارد توضیحات تاریخ ،نام و امضاء
بررسی
و تایید کننده
قرارداد مسئول فنی بهداشتی تاریخ اعتبار از تاریخ .....................لغایت.......................................
پروانه مسئول فنی بهداشتی تاریخ اعتبار از تاریخ .....................لغایت.......................................
نقشه جانمائی تاسیسات و تجهیزات
آنالیز آزمایشگاهی
لیبل (برچسب)
توضیحات:
پرونده فوق مورد بررسی قرارگرفت وبا توجه به موارد بالابا صدور/ تمدید پروانه .......................................موافقت میشود/ نمیشود. رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی
تاریخ، نام وامضاء بررسی کننده
مدارک مورد نیاز مطابق ضوابط و دستورالعملهای
ابلاغی
دارد ندارد توضیحات تاریخ ،نام و امضاء
بررسی و تایید کننده
قرارداد ناظر شرعی تاریخ اعتبار از تاریخ ..................لغایت...........
کارت آموزش و کارت ذابحین تاریخ اعتبار از تاریخ ..................لغایت...........
تاییدیه رعایت ضوابط شرعی درذبح دام /طیور
تاریخ ، نام وامضاء
مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در اداره کل دامپزشکی استان
مراتب مورد تائید می باشد . صدور / تمدید پروانه ...................................... بلامانع می باشد . مدیر کل دامپزشکی استان
مهرو امضاء
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 122 از 134
: پیوست 12
فرم بازدید تعیین وضعیت کشتارگاه صنعتی طیور
تمدید پروانه بهداشتی بهره برداری صدور برای
الف ) وضعیت مالکیت و مدیریت :
- 1 نام کشتارگاه :
- 2 نشانی کشتارگاه : استان ................. شهرستان ................ روستا ................ شماره پلاک فرعی ....................
از اصلی ..................... تلفن دفتر / کشتارگاه :..........................
کروکی دقیق کشتارگاه :
شخص حقوقی شخص حقیقی - 3 دستگاه بهره بردار :
خصوصی Ο تعاونی Ο نهادهای عمومی Ο وابسته به دولت Ο دولتی Ο
نام سازمان / شرکت / بنیاد :............................
- 4 نام و نام خانوادگی صاحب کشتارگاه : ...................... میزان تحصیلات :................. تلفن منزل :
مدیر عامل شرکت همراه
آدرس محل سکونت : .................................................................................................................................................
- 5 نوع مالکیت زمین کشتارگاه :
غیره واگذاری استیجاری عادی دارای سند مالکیت شخصی رسمی
مدت اجاره............سال دستگاه واگذارکننده ....... نوع ....... بنام .............................. شخص عادی
ب ) پروانه اخذ شده از مراجع قانونی
- 1 از اداره کل صنایع استان :
دارد (شماره .....................تاریخ .....................مدت اعتبار :......................سال ) ندارد * موافقت اصولی
- 2 پروانه بهداشتی از سازمان دامپزشکی :
دارد (شماره ...................تاریخ .....................مدت اعتبار :.........................سال ) ندارد * موافقت اصولی
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 123 از 134
دارد (شماره ....................تاریخ .....................مدت اعتبار :.........................سال ) ندارد *پروانه بهداشتی تاسیس
دارد (شماره ....................تاریخ .....................مدت اعتبار :.........................سال ) ندارد *پروانه بهداشتی بهره برداری
- 3 ظرفیت کشتارگاه (طبق موارد مندرج در بند 2 ):.........................رأس گاو و .......................رأس گوسفند /بز
ج ) وضعیت تطابق با نظام دامداری
- 1 جدول فواصل حداقل فاصله لازم برابر ضوابط
فاصله کشتارگاه تا ............. نظام دامداری و شرایط منطقه
* مناطق مسکونی نزدیکترین روستا/آبادی بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
نزدیکترین شهر/شهرک بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
* محدوه تاسیساتی جوجه کشی بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
کارخانجات خوراک دام و طیور بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
کشتارگاه دام/طیور بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
* محدوه تاسیساتی نوع.................................. بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
مراکز پرورش دام نوع.................................. بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
نوع.................................. بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
* میدان عرضه دام بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
* سایر صنایع غذایی نوع.................................. بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
عوارض سایر صنایع نوع.................................. بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
تاسیسات حریم فرودگاه بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
حریم اتوبان/جاده اصلی بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
حریم خط راه آهن بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 124 از 134
* عوارض طبیعی دریا بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
رودخانه بنام..........................، متر.............................. .......................................متر
- 2 منابع تأمین آب :
سایرمنابع آب لوله کشی (شهری) چاه عمیق چاه نیمه عمیق
تعداد:............حلقه تعداد:............حلقه انشعاب :.................. اینچ نام ...................
آبدهی :............... آبدهی :............... آبدهی :..................... متر مکعب درساعت آبدهی :.........................
دارد ندارد پروانه بهره برداری از سازمان آب :
( بشماره ................................... تاریخ : ......................................... )
هوایی ( بظرفیت .....................هزار لیتر) زیر زمینی ( بظرفیت ...................... هزار لیتر ) منبع ذخیره آب :
- 3 منابع تامین برق
تجارتی صنعتی کشاورزی برق منطقه ای ............................ آمپر
برق اضطراری......................کیلووات آمپر تعداد دیزل و موتور ژنراتور :................ نوع : ....................
د - زمین و ساختمان
متر) ......................... ×..................................) 1. مساحت زمین کشتارگاه: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 2. مساحت کل زیر بنا : .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 3. مساحت ساختمان اداری: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 4. مساحت ساختمان نگهبانی: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 5. مساحت خانه سرایداری/کارگری: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 6. مساحت سالن دریافت طیور زنده: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 7. مساحت سالن اصلی کشتارگاه : .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 8. مساحت سالن بسته بندی: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 9. مساحت سالن پیش سردکن: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 10 . مساحت اطاق سرد: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 11 . مساحت تونل انجماد( 40 -): .................................................مترمربع
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 125 از 134
متر) ......................... ×..................................) 12 . مساحت سردخانه نگهداری ( 18 -): .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 13 . مساحت آزمایشگاه: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 14 . مساحت محل تخلیه ضایعات خام: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 15 . مساحت کل کارخانه تبدیل ضایعات: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 16 . مساحت انبار پودر ضایعات: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 17 . مساحت موتورخانه برق اضطراری: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 18 . مساحت موتورخانه آبگرم: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 19 . مساحت انبار لوازم یدکی: .................................................مترمربع
متر) ......................... ×..................................) 20 . مساحت انبار مواد متفرقه : .................................................مترمربع
ذ ) تاسیسات و تجهیزات اصلی کشتارگاه :
- 1 سالن دریافت طیور زنده
متر) ........................... × دارد (ابعاد:........................ متر ندارد * سکوی تخلیه قفسهای طیور
متر) ........................... × دارد (ابعاد:........................ متر ندارد * جایگاه انتظار
دارد ندارد - دستگاه توزین قفسهای طیور
دارد (طول:..............................................................متر) ندارد - غلتک حمل قفس
با دستگاه قفس شوی بادست - امکانات شستشوی قفس
(ظرفیت:............................................................................... قفس در ساعت)
مناسب(تعداد دستگاه تهویه...................... با طرفیت کلی..................) نا مناسب - امکانات تهویه
- 2 سالن اصلی کشتارگاه
- 1- 2 سالن کشتار و پرکنی
* طول خط کشتار ( خط نقاله هوایی):............................. متر ( دارای ............... عدد قلاب کشتاری)
1 دقیقه / بیشتر از 5 1 دقیقه /5 1 دقیقه / کمتر از 5 * مدت زمان خونگیری با حداکثر سرعت کشتار، چقدر میباشد؟
* فاصله زمانی بین آویختن طیور تا شوک الکتریکی:................................... ثانیه
* دستگاه شوکر الکتریکی : طول حوضچه بیحس کردن طیور :......................متر
(نام سازنده ................................) دامنه ولتاژ دستگاه تنظیم ولتاژ .................................................... ولت
ندارد دارد (ظرفیت :............. پرنده در ساعت) دستگاه کنترل کننده سطح آب :
* فاصله زمانی بین شوک الکتریکی و سر بریدن:............................... ثانیه
* طول خط خونگیری:............................ متر * طول حوضچه خونگیری:............................ متر
دارد ندارد * دستگاه شمارشگر پرنده
دارد ندارد * دستگاه پرنده شوی ( با آب گرم)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 126 از 134
* دستگاه پر خیس کن ظرفیت:......................... قطعه در ساعت طول خط اسکالدر:............................... متر
* دستگاه پرکن تعداد:......................... دستگاه دستگاه پرسوران...................... دستگاه
-2-2 سالن جداسازی اندرونه و فرآوری لاشه
جداسازی اندرونه
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه چاک دهنده پوست گردن
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه پابر
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه پا انداز
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه قلاب شوی
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه کله کش
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه مقعدبر(مقعد باز کن)
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه روده کش
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه باز کننده شکم
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه تخلیه اندرونه
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه ریه کش(واکیوم)
دارد (ظرفیت:............................. قطعه در ساعت) ندارد * دستگاه پرنده شوی( با آب سرد)
با تزریق مستقیم بخار با مشعل سیستم گرمایش:
ندارد دارد سیستم کنترل درجه حرارت داخل آب:
دمنده هوا همزن مکانیکی سیستم گردش آب
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 127 از 134
سرد کردن لاشه
شیوه سردکردن لاشه امکانات موجود برای سردکردن هوا/آب
با هوای سرد
با آب سرد
با آب و یخ
اطاق پیش سرد کن *
تعداد................................
( × × ) ابعاد
( × × )
ظرفیت..........+...........+.......قطعه در ساعت
تعداد کمپرسور:...................... دستگاه
حوضچه پیش سردکن *
تعداد:..............................
( × × ) ابعاد
( × × )
دارد ندارد دستگاه کلرزن:
اطاق سرد *
تعداد.........................
( × × ) ابعاد
( × × )
ظرفیت..........+.. .........+.......قطعه در ساعت
تعداد کمپرسور:...................... دستگاه
طول خط:
حوضچه سرد *
تعداد:.........................
( × × ) ابعاد
( × × )
دارد(تعداد:...........) ندارد دستگاه یخساز: :
دارد ندارد دستگاه دمنده هوا: :
دارد ( طول خط:....................... متر) ندارد * خط آبچکان: :
دارد (تعداد:............................... متر) ندارد * چهارچرخه:
** تذکر :بکارگیری وان برای سردکردن مرغ در هر صورت ممنوع میباشد.
داخل اطاق..................متر
خارج اطاق................. متر
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 128 از 134
دارد ندارد -3 سالن بسته بندی
) با دستگاه دارد( با دست ندارد * امکانات قطعه بندی
* امکانات بسته بندی
دارد ندارد -4 سالن فرآوری و بسته بندی آلایش:
دارد (تعداد:.................................. دستگاه) ندارد * تسمه نقاله دل و جگر و سنگدان
دارد (تعداد:.................................. دستگاه) ندارد * کانال جمع آوری و هدایت سنگدان
دارد (تعداد:.................................. دستگاه) ندارد * دستگاه سنگدان پاک کنی
دارد (تعداد:.................................. دستگاه) ندارد * کانال جمع آوری و هدایت دل و جگر
دارد ندارد -5 تونل انجماد:
ظرفیت:..............+..............+.................. تن تعداد:........................................................... باب
دارد ندارد دارد زنگ اعلام خطردر سالن : ندارد دستگاه ثبت دما
دارد ندارد تعداد کمپرسور:............................ دستگاه چهارچرخه:
گاز آمونیاک گاز فریون 12 ماده سرد کننده:
دارد ندارد -6 سردخانه نگهداری:
ظرفیت:..............+..............+.................. تن تعداد:........................................................... باب
دارد ندارد دارد زنگ اعلام خطردر سالن : ندارد دستگاه ثبت دما
دارد ندارد تعداد کمپرسور:............................ دستگاه پالت:
گاز آمونیاک گاز فریون 12 ماده سرد کننده:
-7 مشخصات فیزیکی سالن اصلی کشتار و بسته بندی
غیر قابل شستشو قابل شستشو( و ضد عفونی) * وضعیت کف سالن چگونه است؟
% بیشتر از 2 در حدود 2% کمتر از 2% * میزان شیب کف سالن:
مستقیم مورب * گوشه ها و زاویه دیواره ها با یکدیگر و با کف چگونه است؟
غیر قابل شستشو قابل شستشو (و ضدعفونی ) * وضعیت دیواره های سالن چگونه است؟
( تا ارتفاع................................................... متر)
نا مناسب مناسب * وضعیت تهویه سالنها چگونه است؟
با دستگاه نیمه اتوماتیک ( با دست)
* ظرفیت:.................................... قطعه در ساعت
* تعداد کارگر:............................................... نفر
* تعداد میز بسته بندی :................................ عدد
* تعداد قیف بسته بندی:............................... عدد
* تعداد دستگاه دربندی کیسه:.................. دستگاه
* تعداد دستگاه توزین:...............................دستگاه
با دستگاه تمام اتوماتیک ( دارای دستگاه تخلیه هوا)
* ظرفیت:.................................... قطعه در ساعت
* تعداد :.................................................. دستگاه
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 129 از 134
( تعداد و موقعیت استقرار هواکشها.................................)
خیر بلی * آیا تجهیزات فلزی سالن کشتار و واحد بسته بندی از جنس فلز زنگ نزن میباشد؟
دارد ندارد * دستگاه مگس کش برقی
( تعداد :............................ دستگاه موقعیت استقرار:......................................)
* نوع سیستم سرمایش :........................... به ظرفیت * نوع سیستم گرمایش:.......................... به ظرفیت:.................
نا مناسب مناسب * وضعیت نور سالنها چگونه است؟
خیر بلی * آیا بر روی پنجره ها توری نصب شده است؟
-8 وسایل ایمنی و ضد عفونی:
دارد تعدا و نوع اقلام:.......................... ندارد امکانات کمکهای اولیه
دارد ندارد * کپسول آتش نشانی
( تعداد:.......................... دستگاه موقعیت استقرار:................................)
آبگرم از کارشر آبگرم از موتورخانه * امکلانات شستشو
دارد ندارد * سمپاش
موتوری دستی نوع:
تعداد:...................... دستگاه ................دستگاه
به ظرفیت:................... لیتر.......................لیتر
دارد ندارد * حوضچه ضد عفونی
(تعداد....................................... موقعیت استقرار:.........................)
-9 وضعیت حمل لاشه فرآوری شدده:
خودرو کانتینر دار خودرو سردخانه دار
تعداد............... دستگاه تعداد:................ دستگاه
ر- تاسیسات جنبی کشتارگاه
دارد (ظرفیت:............................ تن) ندارد -1 باسکول زمینی
مرطوب خشک -2 سیستم جمع آوری وانتقال بخشهای غیرخوراکی
دارد ندارد -3 دستگاه جداکننده ضایعات از آب
دارد ندارد -4 سیستم تصفیه فاضلاب بیولوژیک
دارد ندارد تاییدیه بهره برداری سازمان محیط زیست استان:
دارد ندارد -5 کارخانه تبدیل ضایعات:
بظرفیت:.......................... تن
مقدار پودر ضایعات تولیدی:.................... تن در
روز
اطلاعات مندرج بر روی بسته بندی تولیدات
کارخانه:
تاریخ انقضاء تاریخ تولید وزن
مقدار ضایعات
تولیدی:.................................................. تن در
روز
طرف قرارداد با کارخانه تبدیل
ضایعات:.........................................
تعداد ظروف در بسته جهت حمل
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 130 از 134
دارد ( ظرفیت.........................تن) ندارد -6 کارخانه یخ سازی:
ز- وضعیت پرسنلی
* تعداد کارکنان
تعداد کل کارکنان:......................................................نفر
تعداد کارکنان اداری:..................................................نفر تعداد کارکنان نگهبانی:.........................................نفر
تعداد کارکنان افرازمند:................................................نفر تعداد کارگر ساده:..................................................نفر
دارد ندارد * مشخصات مسئول امور بهداشتی واحد:
دارد بنام .......................دارای ندارد
دارد تعداد:.......................................................... نفر ندارد * کارت بهداشتی کارگران:
تاریخ انقضاء کارت:........................................
* امکانات بهداشتی و رفاهی:
متحدالشکل ضد آب دارد نوع: ندارد * لباس کار:
تیره روشن برای سالن اصلی کشتارگاه و سالن بسته بندی
تیره روشن برای سالن دریافت طیور زنده
پیش بند دستکش کلاه چکمه سایر البسه:
دارد (تعداد:............................ دستگاه) ندارد خانه سرایداری و کارگری:
دارد ندارد دارد کمد شخصی برای کارگران: ندارد اتاق رختکن کارگران:
دارد ندارد اتاق استراحت کارگران:
حمام، توالت و دستشویی تعداد(به ترتیب):..................+................+.............. دستگاه
غیر مناسب مناسب وضعیت بهداشتی :
خیر بلی آیا راه ورودی به سالن اصلی کشتارگاه دارد؟
خصوصی
دولتی
شماره نظام دامپزشکی:............................................................
شماره پروانه اشتغال بکار در کشتارگاه:..................................
مدرک تحصیلی:....................... بخش
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 131 از 134
نظریه کارشناس:
از نظر اینجانب...................................................... کشتارگاه صنعتی طیور..................................................................
واجد شرایط دریافت پروانه بهداشتی بهره برداری می باشد.
واجد شرایط دریافت پروانه بهداشتی بهره برداری نمی باشد و موارد نقص به شرح زیر اعلام می گردد.
.....................................................................................................................................................................................................................(1
.....................................................................................................................................................................................................................(2
....................................................................................................................................................................................................................(3
....................................................................................................................................................................................................................(4
.............................................................................................................................................................................................................(5
.........................................................................................................................................................................................................(6
...........................................................................................................................................................................................................(7
تاریخ وامضاء:..........................................
نظریه کمیته فنی نظام دامداری:
( این قسمت در سازمان دامپزشکی کشور و توسط دبیر کمیته فنی نظام دامداری تکمیل می شود)
............................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................................................
نام و نام خانوادگی:
تاریخ وامضاء:
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 132 از 134
پیوست 13
فرم تعهد نامه جهت صدور پروانه بهداشتی بهره برداری کشتارگاه صنعتی طیور
سازمان دامپزشکی کشور
اداره کل دامپزشکی استان .........................
اینجانب با مشخصات زیر :
نام ................................................نام خانوادگی ........................................... شماره شناسنامه ................................... صادره ............................................. .
میزان تحصیلات ....................................... شغل.................................. از جانب خود / به نمایندگی شرکت .......................................که طی درخواست
مورخ ................................................تقاضای صدور پروانه...............................کشتارگاه صنعتی طیور..........................................با مشخصات زیر :
مساحت زیر بنا................................... نحوه بهره برداری...................................................به ظرفیت....................................واقع در استان ............................
شهرستان ..................... بخش ...................................................قریه ................پلاک ............. فرعی ............... از اصلی ................ را داشته ام ،
بدینوسیله متعهد میشوم:
-1 با رعایت موازین بهداشتی منطبق با دستور العمل های شفاهی وکتبی سازمان دامپزشکی / اداره کل/ شبکه دامپزشکی از مستحدثات،
تاسیسات و تجهیزات واحد فوق الذکر بجز در مواردی که مجوز صادر گردیده استفاده دیگری ننموده وبدون اطلاع وکسب مجوز های لازم از
سازمان دامپزشکی/ اداره کل/ شبکه دامپزشکی ،نسبت به تغییر کاربری ، توسعه و همچنین نسبت به نقل و انتقال واحد از طریق (بیع ،اجاره
و...)وانتقال پروانه صادره به طور مستقیم ویا غیر مستقیم اقدام ننمایم .
-2 مرغ های کشتاری خود را ضمن رعایت مقررات و ضوابط بهداشتی درکلیه مراحل تولید اعم از ( کشتار ، استحصال ،عمل آوری ،
بسته بندی ، نگهداری ، حمل ،توزیع و.....) بر طبق قوانین ومقررات بهداشتی جاریه وضوابطی که از سوی سازمان دامپزشکی/ اداره کل / شبکه
دامپزشکی و طی دستورالعمل صادر می شود ، عرضه نمایم .
-3 برای کارگران و کارکنان شاغل در واحد کارت بهداشتی معتبر ارائه نمایم .
-4 همکاری و مساعدت های لازم با مامورین ، بازرسین سازمان دامپزشکی / اداره کل/ شبکه دامپزشکی ، و ارائه هر گونه تسهیلات مورد نیاز
که از سوی آنان اعلام می گردد، داشته باشیم .
-5 در صورتی که تعهدات ذکر شده فوق را انجام نداده یا بر خلاف آنها عمل نمایم و نیز در صورت اثبات عدم صحت مالکیت ، مرجع صادر
کننده مجوز (سازمان دامپزشکی / اداره کل دامپزشکی ، می تواند نسبت به ابطال پروانه صادره و جلو گیری از ادامه فعالیت واحد فوق و
همچنین نسبت به قطع آب و برق و سایر امتیازاتی که بر اثر صدور پروانه به واحد مورد بحث تعلق گرفته است اقدام نماید و چنانچه زیان و
ضرری به اینجانب وارد شود مورد قبول بوده و حق هیچگونه اعتراضی برای اینجانب باقی نمی ماند و در صورتی که از بابت عدم رعایت ضوابط و
مقررات خسارتی متوجه دولت (بیت المال) ویا اشخاص ثالث وارد گردد پذیرفته وموظف به جبران آن هستم و در صورتیکه به هر نحوی از
انحاءتخلفی از ناحیه ابنجانب از قوانین ، مقررات ودستورالعملهای شفاهی وکتبی سازمان دامپزشکی / اداره کل دامپزشکی صورت گیرد ،اداره
کل دامپزشکی می تواند اینجانب را برابر قوانین و مقررات مربوطه از طریق مراجع ذیصلاح تحت تعقیب قرار دهد .
نام و نام خانوادگی تاریخ/ امضاء /مهر شرکت
مالک / مدیر عامل
(طبق این فرم در دفتر خانه اسناد رسمی سند رسمی تنظیم شود)
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 133 از 134
منابع:
بازرسی و کنترل بهداشتی کشتارگاههای طیور
76/2/6-44/11365 تعیین وضعیت کشتارگاههای صنعتی طیور
76/4/25-44/30557 دستورالعمل نوع ماده ضدعفونی مورد مصرف در کشتارگاههای دام وطیور
78/5/5-44/25697 شرایط دما و زمان در مورد اسکالدر و چیلر
78/9/17-44/73393 آب مصرفی کشتارگاههای طیور
78/9/23-59553 میزان آب مورد نیاز جهت کشتارگاههای دام و طیور
78/11/24-44/68063 پرهیز دارویی، بازرسی و بسته بندی اندرونه لاشه طیور
78/12/17-44/73393 آب مصرفی کشتارگاههای طیور
79/5/4-44/22723 بسته بندی مرغ به صورت کامل و منجمد
79/11/11-44/60155 ممنوعیت استفاده و نگهداری کیسه های پلاستیکی و کارتن های بسته بندی سایر واحدها
79/11/24-44/62745 وزن لاشه مرغ منجمد
80/5/6-44/28183 نحوه عرضه اندرونه خوراکی مرغ
80/5/9-44/29053 درجه حرارت تونل انجماد، سردخانه نگهداری، پیش سردکن و سالن فرآوری و بسته بندی مرغ
80/5/31-44/35003 استفاده از دستگاه تخلیه اندرونه اتوماتیک
80/7/1-44/42469 ممنوعیت بست بندی و نگهداری مرغ منجمد گوشتی در کیسه های گونی
80/7/2-44/42751 بسته بندی مرغ تازه در ظروف یکبار مصرف
80/9/28-44/62901 ممنوعیت بارگیری و حمل مرغ از کشتارگاههای غیرمجاز
80/10/4-44/64445 نحوه قضاوت در خصوص لاشه های مرغ زیر وزن 700 گر م
80/11/1-44/70369 ضرورت نصب هود در قسمت قلاب زنی و اسکالدر
80/11/9-34/70169 مراحل شستشو و ضدعفونی سردخانه ها، اماکن نگهداری فرآورده های خام دامی
80/12/21-44/83347 ممنوعیت استفاده از برچسب جهت درج تاریخ تولید / انقضاء
81/5/6-44/32251 استفاده از دستگاههای حشره کش برقی
81/5/9-44/32057 شرایط عرضه مرغ تخمگذار جهت مصرف خانوار
81/5/14-44/33155 روش درست و بهداشتی برش شکمی طیور
81/6/4-44/39133 ضوابط نشانه گذاری مرغ گوشتی منجمد
81/8/25-44/59071 ضوابط نشانه گذاری مرغ گوشتی تازه
81/9/9-44/62321 ضوابط نشانه گذاری آلایش (دل، جگر، سنگدان و پای مرغ) تازه مرغ
81/10/2-44/68859 نحوه بهره برداری از سردخانه ها (پیش سردکن، تونل انجماد و سردخانه نگهداری) در کشتارگاههای دام و طیور
81/10/2-44/68597 شرح وظایف مسئولین فنی بهداشتی کشتارگاههای طیور
81/10/2-44/68859 نحوه بهره برداری از بخش های مختلف سردخانه و ممنوعیت سردخانه استفاده از آنها جهت خنک سازی، انجماد و
نگهداری محصولات استحصالی سایر واحدها
81/10/21-44/73225 دستوراالعمل نحوه صدور پروانه بهداشتی بهره برداری کشتارگاههای طیور
81/10/23-44/74235 برنامه مبارزه با حشرات در کشتارگاههای دام و طیور
78 (رعایت معیارهای زمان، دما در فرآیند سردکردن لاشه طیور در /5/5 -44/ 81/11/21-44/82259 تاکید بر اجرای مفاد بخشنامه 25679
چیلرهای آبی)
82/1/20 تفکیک کامل سالن های عملیات از یکدیگر (از کف تا سقف) -44/1725
82/5/19-44/33577 شرح وظایف مسئولین فنی بهداشتی کشتارگاههای طیور
82/6/15-44/40245 اصلاحیه ضوابط نشانه گذاری فرآورده های دامی
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 134 از 134
فرآورده های خوراکی دامی (Shelf -Lif e) 82/7/26-44/50731 عمرماندگاری
82/11/1-44/70369 ضرورت نصب هود در قسمت قلاب زنی و اسکالدر
82/12/2-44/82769 تجهیز کشتارگاه های طیور جهت استخوانگیری و بسته بندی کارتنی مرغ مادر و تخمگذار
82/12/2-44/88975 شرایط افزایش ظر فیت کشتارگاههای صنعتی طیور
83/2/9 ممنوعیت درج دو نوع تاریخ انقضاء تحت عناوین تازه ومنجمد -44/6003
82 (نحوه نشانه گذاری فرآورده و ممنوعیت الصاق برچسب /6/15 - 83/3/3-44/12801 تاکید مجدد بر اجرای مفاد دستورالعمل 40245
مجدد بر روی لیبل محصول)
83/3/29-44/42369 اجرای دقیق ویژگی های لاشه مرغ به ویژه تخلیه کامل اندرونه
83/6/29-44/42369 نظارت بر تخلیه کامل اندورنه لاشه مرغ
83/9/24-44/62289 ضوابط استحصال، بسته بندی و عرضه مرغ مادر و تخمگذار
83/11/13-44/73429 نشانه گذاری بر روی کارتن های مرغ منجمد
84/1/22 میزان مجاز افزودن کلر به آب مصرفی کشتارگاهها -44/1983
84/2/24 روش شستشو و ضدعفونی و نحوه انتخاب نوع ماده ضدعفونی کننده -44/7867
84/4/1-42/15413 ضرورت فراهم نمودن امکان ردیابی مرغ استحصالی در کشتارگاههای طیور
84/6/2-44/27097 تاکید بر اجرای دستورالعمل بهداشتی استفاده از پودر یخ برای سردکردن لاشه طیور
84/6/7-42/27839 دستورالعمل تکمیلی ا قدامات بهداشتی قرنطینه ای در خصوص پرورش، حمل و نقل و کشتار و بازنگری آن در سال
1387
84/8/2-44/36669 نحوه فعالیت کشتارگاههای طیور فاقد واحد تبدیل ضایعات
85/5/14-44/28955 شستشوی قفس های حمل مرغ با آب گرم و فشار بالا قبل از ورود به قفس شوی
85/6/5-44/33101 نحوه بازرسی و بسته بندی آلایش خوراکی طیور
1386/7/14-37235 دستورالعمل ذبح شرعی در کشتارگاه های طیور کشور
85/7/15-44/41671 شرایط افزایش ظر فیت کشتارگاههای دام و طیور
85/7/26-44/43603 نحوه صدور گواهی شستشو و ضدعفونی قفس و خودروهای حمل طیور زنده
86/7/24-44/39185 رابطه زمان- دما در مراحل اسکالدینگ و سردکردن لاشه طیور در کشتارگاههای طیور
86/8/22-41/45677 تبصره الحاقی به ضوابط استحصال، بسته بندی و عرضه مرغ مادر و تخمگذار
86/8/26-44/46067 نظارت بر نحوه حمل و نقل و نگهداری بهداشتی فرآورده های خام دامی
در کشتارگاههای طیور (Chilling Room ) 86/12/11-44/67699 اتاق سرد
86/12/28-44/71629 میزان آب مصرفی کشتارگاهها
87/1/6-44/121 معیارهای میکروبی گوشت و آلایش خوراکی دام و طیور
87/2/16 رعایت موازین شرعی در کشتارگاه های دام و طیور -44/7495
87/3/1-44/10601 بسته بندی مرغ
87/3/2-44/10801 انجماد، نگهداری و حمل و نقل فرآورده های خام دامی
87/3/25-44/14697 ضرورت احداث واحد تبدیل ضایعات در کشتارگاه های دام و طیور
87/3/29-44/15751 نحوه خروج کله مرغ از کشتارگاههای طیور
87/5/22-44/26501 گوشت بلدرچین و کبک
87/6/13-44/29949 پرهیز غذایی مرغ گوشتی پیش از کشتار
87/6/16-44/30215 ضوابط پرورش، کشتار، استحصال، بسته بندی و عرضه گوشت جوجه کبابی
87/7/7-44/33749 ضوابط فنی بهداشتی حمل و نقل فرآورده های خام دامی
87/7/22-44/36925 ضوابط نشانه گذاری فرآورده های دامی تولید شده به سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی
کتاب بهداشت و بازرسی گوشت طیور؛ تالیف آلن برمر و مک جانسون ترجمه: آقایان دکتر حسن اختیارزاده و دکتر داریوش جهان پیما
جزوه آموزشی آنفلوانزای فوق حاد طیور؛ مدیریت آموزش و ترویج سازمان دامپزشکی کشورگردآوری و تدوین: خانم دکتر فاطمه سادات تهرانی
استا ندارد ملی ایران 5524 آئین کار برش های کامل لاشه مرغ تازه
استا ندارد ملی ایران 1053 و
1011
ویژگی های میکروبی و فیزیکوشیمیایی آب آشامیدنی
سازمان دامپزشکی کشور
دفتر نظارت بر بهداشت عمومی صفحه 135 از 134
سازمان دامپزشکی کشور دفتر نظارت بر بهداشت عمومی
همچنین بخوانید...
- برگزاری نخستین آزمون متمرکز جذب ناظر شرعی کشتارگاهها در سراسر کشور
- كدهاي اپيدميولوژيك: لیست کشتارگاههای طیور
- آثار رعایت و عدم رعایت حقوق حیوانات قبل و حین ذبح بر بهداشت و کیفیت گوشت
- دستورالعمل پذيرش ناظران ذبح شرعی
- به منظور حفاظت از سلامت پرندگان و پیشگیری از وارد آمدن خسارت به واحدهای مرغداری، رعایت نکات توصیه شده در همه نقاطی که در گیر وضعیت سرما و بارش برف و باران در ماههای سرد سال هستند
- افزایش بهرهوری در صنعت مرغ با به روزرسانی تجهیزات کشتارگاهها
- انعقاد تفاهمنامه همکاری بین سازمان دامپزشکی کشور و انجمن کشتارگاههای دام کشور
- برگزاری دوره ی آموزش ناظرین شرعی و ذابحین استان گیلان
- دستور العملهای نظارت بهداشتی طیور (کشتارگاه)
- پیشنهاد ضوابط بهداشتی کشتارگاه شترمرغ
- مروری برنحوه کنترل کیفیت در کشتارگاه مرغ مشاوره09037664836
- کشتارگاه دام - میزان شوک الکتریکی برای بیهوش کردن دام و طیور گروه : دفتر نظارت بر بهداشت عمومي و مواد غذايي
- تاثیر فرکانس در کشتارگاه طیور
- سازمان دامپزشکی کشور دفتر نظارت بر بهداشت عمومی
- خط کشتارگاه مرغ وطیور
- قوانین و آئین نامه های کشتارگاه های صنعتی
- اداره کل دامپزشکی استان گیلان
دیدگاه خود را بنویسید